نشست "سوچی" نقطه امیدی به پایان بحران

عباس پرورده، کارشناس مسائل خاورمیانه | اجلاس سه‌جانبه رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه بعدازظهر چهارشنبه در شهر سوچی روسیه برگزار شد؛ نشستی که با توجه به تحولات پدید‌آمده در عراق و سوریه ممکن است نقطه امیدی بر پایان پنج سال بحران جنگ داخلی و تروریسم در سوریه باشد.

گفته شده این نشست با هدف بررسی روند نتایج مذاکرات آستانه و آغاز فرایندهای سیاسی داخلی در سوریه برگزار می‌شود. روندی که در فرایند آن موفقیت‌های به‌دست‌آمده در مبارزه با داعش و بررسی گام‌های آتی برای ثبات بلندمدت در این کشور مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.

در ارزیابی نشست سوچی باید گفت: شواهدی در منطقه پدیدار شده که حل بحران سوریه در این نشست را بیش از هر زمانی دیگر محتمل می‌کند. نخست آنکه این نشست براساس فعالیت‌های دیپلماتیک چند‌ماهه‌ای بنا شده که پیش‌از‌این در سطوح کارشناسان، معاونان وزرا و وزرای خارجه برگزار شده و اکنون نشست رهبران در سوچی نقطه عطف آن به شمار می‌رود.

پیش‌از‌این نشست کارشناسان ارشد ایران، روسیه و ترکیه در تهران و نشست وزرای خارجه سه کشور در آنتالیای ترکیه برگزار شد که در آن محمدجواد ظریف، مولود چاووش‌اوغلو و سرگی لاوروف وزرای خارجه سه کشور درباره چگونگی ادامه روند نشست‌های آستانه رایزنی و زمینه را برای برگزاری اجلاس سران فراهم کردند.

دوم، در میان گروه‌های تروریستی، داعش که گروهی با رفتارهایی خارج از قواعد شناخته شده بود و دست به جنایات فجیعی زد و به هیچ قاعده دیپلماتیکی پایبند نبود، اکنون در حال بیرون‌شدن از صحنه است و انتظار می‌رود پس از پاک‌سازی داعش، گروه‌های معارضی باقی بمانند که ممکن است از طرفین بازی حرف‌شنوی داشته و حاضر به پذیرش تصمیمات در میز مذاکره باشند.

سوم، گفته شده ورود گروه‌های مسلح تروریست به سوریه تقریبا قطع شده که نتیجه فعالیت‌های فشرده دیپلماتیک ایران، روسیه و ترکیه بوده و باعث مدیریت بحران برای اثربخشی مذاکرات خواهد شد و به نظر می‌رسد شکست کامل داعش در عراق و بسته‌شدن مرزهای ترکیه به روی تروریست‌ها علت دیگر آن بوده باشد. از این نظر توافقاتی که روی میز مذاکرات انجام می‌شوند، از پشتوانه اجرائی برخوردار خواهند بود.

چهارم، سایر بازیگرانی که در سوریه در سال‌های گذشته حضور داشته‌اند، اکنون به دلیل تغییر معادلات نفوذ خود را از دست داده و به بازیگران حاشیه‌ای تبدیل شده‌اند.

قطر و عربستان دو بازیگر مهم سال‌های پیش بودند که قطر به خاطر اختلافاتش با شورای همکاری و دشمنی عربستان سوریه را ر‌ها کرد و عربستان با ازدست‌رفتن نفوذش که به وسیله گروه‌های ستیزه‌جو برقرار بود، درحال‌حاضر فقط به حلقه‌های معارضان حامی خود بسنده کرده که در سرنوشت سوریه چندان تعیین‌کننده نیستند.

اما باید توجه داشت ائتلافی که اکنون بین مسکو، تهران و آنکارا برای پایان‌بخشیدن به بحران در سوریه شکل گرفته، از آن دست ائتلاف‌هایی است که بیش از آنکه بر «منافع مشترک» متمرکز باشد، بر «مقابله با تهدید مشترک» متمرکز است.

درواقع هریک از بازیگران در این میان درصدد رفع یک تهدید است و از این نظر به سوی یک توافق پیش می‌رود. روسیه درحالی‌که نفوذ گذشته خود را از دست داده، در سوریه به دنبال دفع تهدید از تضمین ادامه حضور خود در خاورمیانه است.

ایران در سوریه به دنبال رفع تهدید از عمق استراتژیک خود به‌ویژه برای حمایت از محور مقاومت است و ترکیه در پی رفع تهدید از مرزهای جنوبی خود به‌ویژه از سوی کردهاست.

ضمن اینکه ایالات متحده در بحران سوریه درحال‌حاضر تهدیدی مشترک برای هر سه کشور به شمار می‌رود و سه کشور در ائتلاف با یکدیگر تلاش می‌کنند آمریکا را تا حد ممکن از صحنه سوریه دور نگه دارند.

روسیه رقیب سنتی آمریکا به‌عنوان بازمانده جنگ سرد است؛ اگرچه اکنون در‌صدد بازسازی سیاست خارجی تعامل‌گرا در منطقه و جهان است. ایران، آمریکا را تهدیدی دائمی برای خود و منطقه می‌داند و ترکیه هم اگرچه با آمریکا روابط نزدیکی دارد؛ اما از یک بی‌اعتمادی مزمن در روابط با این کشور رنج می‌برد و به‌ویژه از کمک‌های آمریکا به کرد‌ها در سوریه و عراق به‌شدت خشمگین است.

حال باید دید آیا فروکش‌کردن شعله‌های آتش تروریسم و پررنگ‌شدن نقش خرد سیاسی در سایه «ائتلاف در برابر تهدید مشترک» می‌تواند بر بحران تراژیک سوریه که صد‌ها هزار کشته و میلیون‌ها آواره بر جای نهاده، پایان بخشد.