چرخش اردوغان به سمت پوتین؟

فرادید | سونر جاگاپتای [*] : حاصل کودتای نافرجام هفته گذشته ترکیه ایجاد تنش در روابط ترکیه با ناتو، اروپا و دشمنان رئیس جمهور بود. اگر بر شدت تنش‌های میان ترکیه و غرب افزوده شود، احتمال چرخش اردوغان به سمت پوتین پررنگ‌تر از همیشه خواهد شد.

به گزارش فرادید به نقل از گاردین، کودتای نافرجام اخیر ترکیه نه تنها باعث ایجاد هرج و مرج در ترکیه شده که تغییرات اساسی در زمینه سیاست خارجی ترکیه در ارتباط با ایالات متحده و اروپا را نیز در پی داشته است. یکی از پس‌لرزه‌های کودتا می‌تواند این باشد که همکاری اروپا و آمریکا با آنکارا برای نبرد با داعش در سوریه دیگر همچون گذشته شکل نگیرد. علاوه بر این مسئله، همکاری ترکیه با اتحادیه اروپا در زمینه مهاجرین سوری نیز تهدید می‌شود.

اوضاع کشور عصبی، خشمناک و تاریک است. گرچه کودتا در روز نخست پس از اجرای آن کاملا شکست خورد، اما همچنان احساسی ترسناک در آنکارا که شاهد بیشترین میزان خشونت‌ها بود، وجود دارد. اردوغان از ترس عدم تامین امنیت تا چهارشنبه گذشته به آنکارا سفر نکرد. همچنین بمباران شهر، از جمله هدف قرار دادن پارلمان ترکیه، باعث ایجاد شوک در ساکنین پایتخت ترکیه شود. آنکارا آخرین بار 600 سال پیش یک حمله نظامی را تجربه کرده بود.

تاثیر کودتا در استانبول را نیز باید در نظر گرفت. جنگنده‌های F-16 که توسط کودتاچیان و به منظور ایجاد رعب و وحشت در ساکنین بلند شده بودند، در ارتفاع پایین و با سرعت بالا پرواز می‌کردند تا با شکستن دیوار صوتی، این تصور را در ساکنین استانبول به وجود آورند که شهر در حال بمباران شدن است.

طرح کودتا از جهاتی دیگر نیز آسیب زننده بود. کودتای عده‌ای اندک در ترکیه درست برخلاف دانسته‌های ما از ارتش سلسله‌مراتبی ترکیه و همچنین تمام کودتاهای بدون خونریزیِ تاریخ پیش رفت. این مسئله که ارتش به سمت مردم خودش آتش نمی‌گشاید، یک حقیقت نانوشته است. این بار اما کودتاچیان این کار را کردند. بیش از 100 شهروند ترکیه، به همراه کودتاچیان، در خشونت به وجود آمده جان خود را از دست دادند.

آن بخش از ارتش ترکیه، شامل فرماندهان نظامی و روسای ستادها، که توسط کودتاچیان در صورت عدم همکاری تهدید شده بودند، از شرکت در کودتا کناره‌گیری کردند. ارتش ترکیه اما حتی پس از نافرجام ماندن کودتا هم آنقدر شکننده بود که بدون همکاری متحدین ناتوی خود ممکن بود از درون از هم بپاشد.

در واقع زخم وارد شده به ترکیه آنقدر عمیق بوده که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور تفرقه انداز ترکیه، این بار با مخاطبی متحد روبه‌رو شده است. اردوغان بر روی دو اقدام تلافی جویانه متمرکز شده است: درخواست از آمریکا برای استرداد فتح الله گولن، که اردوغان او را متهم به رهبری کودتا کرده است؛ و بازگشت مجدد مجازات اعدام.

هفته پیش اردوغان اعلام کرد که در صورت موافقت پارلمان ترکیه که توسط حزب عدالت و توسعه خودش کنترل می‌شود، مجازات اعدام را بازخواهد گرداند. اتخاذ چنین سیاست‌هایی بر روابط ترکیه با واشنگتن و بروکسل لطمه وارد خواهد کرد.

ضربه دیگر که بر پیکره روابط آنکارا - واشنگتن از جانب طرفداران اردوغان وارد خواهد شد؛ بسیاری بر این باورند که به دلیل تابعیت آمریکایی گولن، واشنگتن در کودتا نقش داشته است. ستون نویسان مهم روزنامه حزب عدالت و توسعه پیشتر این اتهامات را عنوان کرده‌اند. علاوه بر آن، یکی از اعضای کابینه دولت "سلیمان سویلو،" وزیر کار ترکیه، رسما نقش آمریکا در پشت پرده کودتا را محکوم کرده است.

این مسائل مشکل‌ساز است زیرا واشنگتن چنین دیدی نسبت به اوضاع ندارد. جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی آمریکا در گفتگو با دیوید ایگناتیوس، ستون نویس روزنامه واشنگتن پست آمریکا، اظهار کرد که «اتهامات ترکیه مبنی بر نقش گولن در کودتای ترکیه از ذره‌ای اعتبار برخوردار نیست.»

مشکل دیگر، درک پایین اردوغان از نحوه عملکرد یک دولت دموکراتیک است. وی با نگاه استبدادی خودش به اوضاع کشورهای دیگر می‌نگرد. برای نمونه، ترکیه در آوریل ۲۰۰۹ نسبت به انتصاب آندرس فو راسموسن، نخست وزیر دانمارک، در سمت دبیر کلی ناتو اعتراض کرد. منطق ترکیه در پی انتشار کاریکاتور پیامبر اسلام این بود که «راسموسن اجازه داده تصاویر حضرت محمد در رسانه‌های دانمارکی منتشر شوند.»

در صورت عدم استرداد گولن توسط دادگاه‌های آمریکایی، اردوغان به احتمال فراوان کاخ سفید را سرزنش خواهد کرد. سپس اردوغان دو گزینه پیش رو خواهد داشت: اول اینکه ممکن است آن‌ها مسئله عدم استرداد را با عدم هماهنگی بر سر مسئله داعش ارتباط دهد. اگر ترکیه هرگونه اولتیماتومی را برای آمریکا در نظر گیرد، نتیجه عکس خواهد داد: ایالات متحده عملیات ضد داعش خود را از ترکیه به ناوهای هواپیمابرش در مدیترانه و پایگاه‌های خلیج فارس منتقل خواهد کرد. در سوی دیگر، اردوغان می‌تواند از طریق اتمام همکاری خود با واشنگتن در مقابله با داعش به دنبال تلافی باشد. در هر دو صورت، روابط آمریکا و ترکیه بسیار تضعیف خواهد شد.

اردوغان در تعامل با اروپا حتی گستاخانه‌تر عمل خواهد کرد. به محض بازگرداندن دوباره مجازات اعدام، بروکسل به احتمال فراوان مذاکرات بر سر پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا و همچنین برداشتن ویزای شنگن برای شهروندان ترکیه - در ازای قول آنکارا برای کنترل سیل پناهجویان - را متوقف خواهد کرد. اگر بروکسل این اقدامات را عملی کند، اردوغان به حتم تهدید خواهد کرد که از اتحادیه اروپا فاصله خواهد گرفت.

روی هم رفته، کودتای نافرجام ترکیه روابط ترکیه با اروپا و ایالات متحده را بیش از پیش پیچیده خواهد کرد. شاید همین مسئله به خوبی توضیح دهد که چرا برای اولین بار، تا جایی که ذهنمان یاری می‌کند، بحث‌هایی پیرامون عضویت ترکیه در ناتو در آنکارا مطرح شده و برخی بحث‌هایی در مورد "دوستی" ترکیه با روسیه را عنوان کرده‌اند. اردوغان نیز که انگیزه‌های برقراری سیاست خارجی اوراسیایی را در ذهن دارد، به آسانی می‌تواند به این مهم دست یابد؛ بالاخص حالا که ارتش ترکیه، قدرتمندترین رابط بین ناتو و آنکارا، به هم ریخته است.

پیش از کودتا، آنکارا و مسکو در جهت بهبود روابط با یکدیگر قدم‌هایی را برداشته بودند؛ روابطی که در به دلیل انهدام جنگنده روسی توسط نیروهای ترکیه نوامبر سال گذشته کاملا سرد شده بود. پس از نامه‌ای که اردوغان در 27 ژوئن برای پوتین ارسال و نسبت به اتفاقات پیش آمده اظهار تاسف کرد، این دو توافق کردند تا در مورد «عادی‌سازی روابط» در هفته اول اوت با هم دیدار کنند.

کرملین گام اول را در این خصوص برداشته است: هواپیمایی آیروفلوت روسیه در روز 29 ژوئن ممنوعیت پرواز به ترکیه را لغو کرد تا تمایل مسکو نسبت به لغو تحریم‌های ناشی از انهدام جنگنده روس را نشان دهد. پوتین علاقه‌مند است با بسته پیشنهادی خوبی همچون افزایش تعداد گردشگران، تجارت، ساخت و ساز و توافقات خط لوله به دیدار با اردوغان برود.

به طور خلاصه می‌توان گفت که سیاست خارجی ترکیه بر سر یک چهارراه قرار گرفته است. اگر واشنگتن نتواند ترکیه را در ماجرای استرداد گولن متقاعد کند، آنکارا به سمت روسیه گرایش پیدا خواهد کرد. در سوی دیگر، اگر ترکیه مجازات اعدام را دوباره بازگرداند، که احتمالش نیز می‌رود، اتحاد ترکیه با اروپا و مسئله توافق پناهجویان با شکست مواجه خواهد شد.

[*] سونر جاگاپتای مدیر «برنامه‌ی پژوهش‌های ترکیه» در موسسه واشنگتن است.

منبع: The Guardian
ترجمه: وبسایت فرادید