چالش‌های توسعه استارت آپ‌های ایرانی
راه‌اندازی استارت‌آپ در هر وضعیت، به ذات با ریسک همراه است. در این میان، کلید موفقیت آن، کاهش هزینه و جذب سرمایه است تا بتواند مسیر توسعه را بپیماید.
راه‌اندازی استارت‌آپ در هر وضعیت، به ذات با ریسک همراه است. در این میان، کلید موفقیت آن، کاهش هزینه و جذب سرمایه است تا بتواند مسیر توسعه را بپیماید. بخشی از هزینه استارت‌آپ‌ها شامل سرویس‌ها یا زیرساخت‌هایی است که از شرکت‌های خارجی تامین می‌کنند، اما به دنبال، افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر، این کسب و کار‌های نوپا با هزینه‌های پیش بینی نشده‌ای مواجه شدند که فعالیت آن‌ها را با چالش مواجه کرده است.
البته این چالش زمانی سنگین‌تر شده است که به گفته مالکان کسب و کار‌های نوپا، قدرت خرید سرمایه آن‌ها با پایین آمدن ارزش پول کشور کاهش یافته و آن‌ها را با مشکل کمبود سرمایه و تامین آن روبه‌رو کرده است.
به گفته صاحبان کسب و کار‌های نوپا عمده مشکل آن‌ها در این وضعیت به بالا رفتن قیمت ارز و افزایش هزینه استفاده از خدماتی برمی‌گردد که استارت‌آپ‌ها از منابع خارجی استفاده می‌کنند. به خاطر کمبود سرور‌های داخلی، حداقل ۹۰ درصد استارت‌آپ‌های ایرانی مجبورند از سرور‌های خارجی برای هاستینگ (فراهم ساختن فضایی که استارت‌آپ می‌تواند فایل‌های وب‌گاه خود را در آن قرار دهد) یا خدمات کلود استفاده کنند.
علاوه بر آن، تقریبا تمام سرویس‌های مورد استفاده در کسب وکار‌های آنلاین و استارت‌آپ‌ها خارجی هستند (از جمله ارسال ایمیل انبوه، چت‌های آنلاین، ابزار‌های Deep Analysis، ابزار‌های تحلیل رفتار مصرف‌کننده آنلاین و...) همگی مستقیما با قیمت دلار به همان میزان دچار افزایش شده‌اند. همچنین بخش عمده زیرساخت‌های مورد نیاز کسب و کار‌های آنلاین که همگی به‌صورت دلاری پرداخت می‌شود تحت تاثیر این تغییرات قیمت ارز قرار گرفته‌اند.
در شرایط افزایش قیمت ارز، هزینه خدمات برای استارت‌آپ‌ها بالا می‌رود و این مشکلات زمانی به اوج می‌رسد که در بازار کمبود ارز وجود دارد. استارت‌آپ‌ها در حال حاضر هیچ ساز و کاری برای دریافت ارز دولتی ندارند و دولت نیز برنامه‌ای اعلام نکرده است. به گفته عادل طالبی، مجری پروژه‌های کسب و کار دیجیتال، همچنین در شرایطی که ارزش ریال در برابر دلار کاهش پیدا کرده، صادرکنندگان از این اتفاق راضی هستند.
یعنی در حوزه محصولات فیزیکی لااقل این افزایش قیمت دلار برای بخشی از کسب و کار‌ها موجب شده است که مزیت رقابتی ایجاد شود. در حالی که به دلیل تحریم ها، ایران از ارائه صادرات فناورانه محروم است و امکان صادرات خدمات نرم‌افزاری در حالت کلی وجود ندارد و به همین دلیل از این اتفاق، منفعتی حاصل نمی‌شود.
به اعتقاد صاحبان کسب و کار‌های نوپا، البته چالش استارت‌آپ‌ها در بازار پر تلاطم ارز تنها به این مساله ختم نمی‌شود، چرا که همزمان با کاهش ارزش پول داخلی، ارزش یا قدرت خرید سرمایه جمع آوری شده برای اداره کسب و کار‌های نوپا نزول می‌یابد و مالکان استارت‌آپ‌ها را وادار می‌کند، در این وضعیت که سرمایه‌دار خارجی در کشور وجود ندارد، یا سرمایه‌دار داخلی تمایلی به پذیرفتن ریسک چنین سرمایه‌گذاری را ندارد، منبع مالی جدیدی را تامین کند.
به هر حال، ماحصل این اتفاقات، به دنبال مقررات دست و پاگیر دولت برای فعالیت کسب و کار‌های نوپا باعث می‌شود در آینده نه چندان دور، به دنبال پدیده «فرار مغزها»، کشور با مهاجرت کارآفرینان مواجه شود که برای کشور ریسک استراتژیک به همراه دارد.
دور شدن از عرصه رقابت
ناصر غانم‌زاده، مربی استارت‌آپ‌ها و مشاور کارآفرینی، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، اعتقاد دارد نوسانات ارزی یکسری تاثیرات مستقیم و یکسری تاثیرات غیرمستقیم بر کسب و کار‌های نوپا دارد؛ تاثیرات مستقیم مربوط به سرویس‌هایی است که این استارت‌آپ‌ها مستقیما می‌خرند که متاسفانه اکثر آن‌ها خارجی است.
یعنی حداقل بر ۹۰ تا ۹۵ درصد این خدمات که خود کسب و کار‌ها استفاده می‌کنند، از منابع خارجی تامین می‌شود. این نهاده‌ها به‌طور مستقیم تحت تاثیر نوسانات ارزی قرار گرفته و در یک سال گذشته قیمت آن تا دو برابر افزایش یافته و به تبع آن کسب و کار‌های استارت‌آپی را با چالش مواجه کرده است.
تاثیر غیرمستقیم افزایش قیمت ارز به افزایش هزینه زندگی افراد برمی‌گردد به‌طوری که نیروهای کارآمدی که در استارت‌آپ‌ها مشغول به کارند و قلب تپنده آن به شمار می‌روند، انتظار دارند دستمزد و حقوقشان متناسب با افزایش هزینه زندگی، افزایش یابد. به این ترتیب، افزایش ۲۰ یا ۳۰ درصدی درآمد برای آن‌ها جذابیتی نخواهد داشت. مجموع این افزایش قیمت‌ها، هزینه بسیار بالایی به استارت‌آپ‌ها تحمیل کرده است.
این در حالی است که استارت‌آپ‌ها به شکل ریالی سرمایه جذب می‌کنند و به‌طور قطع کاهش ارزش پول ملی برای آن‌ها مشکل آفرین شده است. به‌طور مثال، یک استارت‌آپ بنابر برنامه‌ریزی‌ها، مقدار حجم مشخصی سرمایه را برای ۱۸ ماه در نظر گرفته، اما با توجه به کاهش ارزش پول ملی، به‌طور قطع این سرمایه تا پایان مدت در نظر گرفته شده، کفایت نمی‌کند و تمام برنامه‌ریزی مدیران را بر هم می‌زند.
میلاد جهاندار، مدیر یک استارت‌آپ حوزه فین‌تک در کشور، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» یکی از عوامل اصلی برای شکل‌گیری و توسعه فعالیت هر کسب و کار را ثبات به ویژه ثبات اقتصادی می‌داند. اهمیت این موضوع برای کسب و کار‌های نوپا که معمولا با ریسک بیشتری مواجهند دو چندان است. خیلی از استارت‌آپ‌ها که در فضای فناوری اطلاعات و وب فعالیت دارند، از سرور‌های خارجی استفاده می‌کنند. به این ترتیب، زمانی که قیمت ارز بالا می‌رود، هزینه سربار سنگینی به این استارت‌آپ‌ها تحمیل می‌شود.
در واقع، این تحمیل هزینه از ابتدایی‌ترین تاثیرات افزایش قیمت ارز بر کسب و کار استارت‌آپ‌ها است. به‌طوری که در بلندمدت افزایش نرخ ارز، سایر بخش‌های فعالیت کسب و کار‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. چالش دیگر به جذب سرمایه‌گذار برمی‌گردد.
چرا که پیش از افزایش قیمت ارز، فضای اقتصادی کشور به گونه‌ای بود که استارت‌آپ می‌توانست به منابع مالی خارجی فکر کند ولو اینکه برخی از استارت‌آپ‌ها نیز به سختی سرمایه‌گذار خارجی پیدا کردند. اما با آغاز افزایش قیمت ارز، تمام این معادلات به هم خورد، در این وضعیت مالکان استارت‌آپ باید سرمایه‌گذار خارجی را متقاعد کنند به همکاری با آن‌ها ادامه دهد. در نهایت، چالش سوم به ارزیابی استارت‌آپ‌ها برمی‌گردد به‌طوری که با پایین آمدن ارزش پول، ارزش آن‌ها کمتر ارزیابی شده و انتظار می‌رود، هنگام مقایسه و رقابت در عرصه بین‌المللی، در مقابل استارت‌آپ‌های منطقه شکست بخورند.
چالش‌های پایان‌ناپذیر
متاسفانه مشکلات و چالش‌های استارت‌آپ‌ها صرفا به افزایش قیمت ارز خلاصه نمی‌شود، چرا که آن‌ها از چند جنبه با ریسک‌هایی از این دست مواجهند. خود استارت‌آپ، فارغ از اینکه در کدام کشور فعالیت می‌کند، به ذات ریسک دارد و این موضوعی پذیرفته شده است. در این شرایط معمولا ۹۰ درصد استارت‌آپ‌ها شکست می‌خورند، اما زمانی که ریسک‌هایی مانند افزایش قیمت دلار، کمبود سرمایه، فیلترینگ یا ... به آن‌ها تحمیل می‌شود، در کشور ما این درصد شکست بالاتر می‌رود.
ناصر غانم‌زاده با بیان این مطالب گفت: وقتی ریسک راه‌اندازی یک استارت‌آپ بالا می‌رود؛ بی‌تردید، به دنبال پدیده فرار مغزها که شامل مهاجرت دانش‌آموختگان و نخبگان است، موج جدیدی از مهاجرت کارآفرینان رخ خواهد داد. حتی برخی از مالکان این استارت‌آپ‌ها درصدد هستند، کسب و کارشان را در کشور دیگری راه‌اندازی کنند. خیلی از این کشور‌ها برخلاف کشور ما که هر روز سدی جدید جلوی پای کارآفرینان قرار می‌دهد، تمهیدات بیشتری برای جذب و توسعه استارت‌آپ‌ها در نظر گرفتند. این مساله، خطر استراتژیک برای کشور دارد.
جهانی شدن
به اعتقاد ناصر غانم‌زاده، مربی استارت‌آپ‌ها و مشاور کارآفرینی، این استارت‌آپ‌ها برای به حداقل رساندن آثار افزایش قیمت ارز بر کسب و کارشان، در میان‌مدت یا بلندمدت سه راهکار دارند. راهکار نخست این است که سعی کنند با بالا بردن قیمت خدمات خود درآمدشان را افزایش دهند، به عبارت دیگر، از مشتریان بابت ارائه خدمات، پول بیشتری دریافت کنند. البته این راهکار باعث نارضایتی مشتریان می‌شود.
راهکار بهتر تغییر رویکرد استارت‌آپ‌ها است به‌طوری که درصدد باشند که جهانی شده و به درآمد‌های دلاری بیندیشند و بازار هدفشان را به بازار‌های فرامرزی و جهانی توسعه دهند. البته تحقق این هدف زمانبر بوده و نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق دارد و در کل کار راحتی نیست و بسیاری از این استارت‌آپ‌ها نمونه‌ای خارجی دارند.
هر چند وقتی صحبت از جهانی شدن است، منظور لزوما اروپا یا آمریکا نیست، بلکه بازاری در حد خاورمیانه می‌تواند برای آن‌ها کارساز و قابل دستیابی باشد. راهکار سوم نیز جذب سرمایه به شکل دلار است. البته متاسفانه سرمایه‌گذاری خارجی وجود ندارد و با این پیشامد‌ها نیز انتظار نمی‌رود به وجود بیاید. سرمایه‌گذار داخلی هم آن را نمی‌پذیرد، چون معتقد است، ریسکش به شدت بالا می‌رود.
