سرمنشأ آلودگی هوای پایتخت کجاست؟

سرمنشأ آلودگی هوای پایتخت در نشست خبری آغاز اجرای فاز دوم طرح کاهش از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ اعلام شد. در این نشست ضمن اعلام جزئیات و چگونگی اجرای فاز دوم طرح کاهش (LEZ) که طی آن قرار است تور رهگیری خودرو‌های دیزلی فاقد معاینه فنی گسترده و البته معاینه فنی خودرو‌های سواری نیز به شکل مکانیزه در تمام سطح شهر تهران کنترل شود، از چهار برابر شدن کنترل خودرو‌های آلاینده در پایتخت با نصب دوربین‌های جدید ترافیکی به‌عنوان فن مدیریت شهری برای برخورد جدی با تمام خودرو‌های دودزا یاد شد.

پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ نیز با اعلام آماری از مشکل آلایندگی خودرو‌های صفر و با سن کمتر از ۴ سال که برابر قانون از انجام معاینه فنی معاف هستند، سرمنشأ آلودگی هوا را در بخش صنعت و کارخانه‌های خودروسازی معرفی کرد و خواستار اهتمام دولت برای برخورد با خودروسازانی شد که مصنوعات فاقد کیفیت و استاندارد‌های تنظیم سطح آلایندگی را به بازار عرضه می‌کنند. دیروز همچنین آماری از میزان مردودی خودرو‌ها از آزمون آلایندگی در مراکز معاینه فنی ارائه و خودرو‌هایی که بیشترین آمار مردودی را در این بخش دارند، معرفی شدند.

فاز اول طرح موسوم به «LEZ» یا «کاهش» با الگو گرفتن از شهر‌های پیشرفته از ابتدای دی سال ۹۵ در تهران اجرا شد. در این طرح مناطق کم‌انتشار با هدف بهبود کیفیت هوا در بخش‌های پرتردد شهر تعیین شده و خودرو‌های دارای آلایندگی بالا و غیراستاندارد از ورود و خروج از این مناطق منع می‌شوند. برای این مناطق استاندارد‌های خاصی در نظر گرفته شده و خودرو‌هایی که خواهان عبور و مرور در این مناطق هستند، باید این استاندارد‌ها را مراعات کنند.

در تهران محدوده طرح زوج و فرد به‌عنوان محدوده اجرای طرح کاهش انتخاب و الزام به داشتن معاینه فنی معتبر به‌عنوان شرط لازم برای ورود به این محدوده در عین رعایت همخوانی شماره آخر پلاک با زوج یا فرد بودن روز معرفی شد. هر چند انتظار می‌رفت طرح زوج و فرد با اجرای طرح کاهش لغو شود، اما نگرانی از وضعیت ترافیک پس از لغو طرحی با سابقه اجرای بیش از ۱۰ سال از سوی پلیس و برخی دیگر از نهاد‌های تصمیم‌ساز سرانجام سبب شد طرح کاهش همزمان با طرح زوج و فرد اجرایی شود.

برابر تصمیمات کارگروه آلودگی هوای استان تهران و شورای عالی ترافیک، فاز دوم این طرح که از ابتدای آبان ماه در تهران کلید می‌خورد، علاوه بر محدوده زوج و فرد، تمام پهنه شهر تهران را شامل می‌شود؛ به این ترتیب که تمام خودرو‌های فاقد معاینه فنی در صورت تردد در هر یک از معابر کل سطح شهر تهران اعمال قانون و از سوی پلیس جریمه خواهند شد. محسن پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در تشریح جزئیات این طرح، از تمهیدات ویژه این طرح برای مقابله با خودرو‌های دیزلی دودزا خبر داد.

به این ترتیب برای اولین بار در پایتخت یک طرح ترافیک ویژه خودرو‌های دیزلی قرار است اجرا شود که وسعت محدوده اجرای آن، به اندازه کل پهنه شهر است. پورسیدآقایی با بیان اینکه منشأ ۵۴درصد از آلاینده‌های منتشر شده در هوای پایتخت، اگزوز خودرو‌های دیزلی شامل کامیون‌ها و اتوبوس‌ها است، تاکید کرد: برای رهگیری و رصد متخلفانی که با خودروی فاقد معاینه فنی در شهر تردد می‌کنند، تعداد دوربین‌های ترافیکی از ۳۰۰ به ۱۲۴۰ دستگاه رسیده و تقریبا چهار برابر شده است. به این ترتیب احتمال فرار خودرو‌های دیزلی از قانون صفر خواهد بود.

آن‌گونه که تشریح شد، کنترل معاینه فنی خودرو‌های سواری نیز که پیش‌تر صرفا در محدوده طرح زوج و فرد به شکل مکانیزه و سیستمی و در بقیه نقاط شهر به‌صورت دستی توسط ماموران پلیس انجام می‌شد، از ابتدای آبان با استفاده از دوربین‌های جدید مکانیزه خواهد شد. در فاز دوم این طرح، برخورداری از گواهی معاینه فنی معتبر از مراکز مجاز متصل به سامانه سیمفا شرط لازم بوده، اما شرط کافی نیست.

شرط کافی برای تردد با خودرو در کل معابر تهران، عدم دودزایی خودرو است؛ بر این اساس اگر خودرویی گواهی معاینه فنی معتبر داشته باشد، اما به دلیل نقص فنی بعد از اخذ این گواهی دچار نقص و دودزا شده باشد، از سوی عوامل اجرایی پلیس راهور تهران بزرگ که در معابر حضور خواهند داشت، اعمال قانون خواهد شد.

بر اساس توضیحات سردار محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، این خودرو‌ها متوقف و معاینه فنی آن‌ها ابطال خواهد شد. در گام بعدی خودروی دودزا پلاک تعمیری از پلیس دریافت کرده و به تعمیرگاه اعزام و سپس روانه مراکز معاینه فنی خواهد شد. این فرآیند برای خودرو‌های سواری از ابتدای مهر ماه به شکل میدانی آغاز شده و قرار است از ابتدای آبان‌ماه به اتوبوس‌های سرویس ادارات و پیمانکاران و نیز کامیون‌هایی که در شب در سطح شهر تردد می‌کنند، تسری یابد.

مهماندار در این نشست خبری تاکید کرد که ممکن است پلیس در برخی مقاطع زمانی و بر اساس برخی مصالح در مورد اجرای برخی مقررات ترافیکی اغماض کند، اما در جایی که موضوع سلامتی مردم در میان است، هرگز اغماض نخواهد کرد و برای اجرای این مقررات جدی است. وی با یادآوری اینکه برخورد با خودرو‌های فاقد معاینه فنی برابر قانون سال‌ها است که به شکل غیرفراگیر توسط پلیس راهور دنبال می‌شود، خاطرنشان کرد: تنها در ۶ماه اول امسال بیش از یک میلیون برگ جریمه برای خودرو‌های فاقد معاینه فنی صادر شده، ضمن اینکه ۲۰ هزار خودروی دودزا اعمال قانون شده است.

بیش از ۸۵درصد اتوبوس‌های شرکت واحد در ماه‌های اخیر گواهی معاینه فنی دریافت کرده‌اند و تا ابتدای آبان که فاز دوم طرح کاهش کلید می‌خورد نیز سایر اتوبوس‌های این ناوگان اعم از اتوبوس‌های متعلق به شهرداری و پیمانکاران بخش خصوصی باید به اولتیماتوم مجریان این طرح پاسخ دهند، در غیر این صورت با توجه به ابلاغیه‌های معاونت ترافیک، تا زمان اخذ معاینه فنی از سرویس‌دهی به آن‌ها ممانعت به عمل می‌آید.

اما موفقیت طرح کاهش در گرو همراهی سایر دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی و بخش خصوصی که ناوگان دیزلی در اختیار دارند، بوده و بدون این همراهی ناممکن است. افزون بر این، تکلیف کنترل ناوگان برون‌شهری نیز باید در این طرح روشن باشد.

آنگونه که معاون شهردار تهران می‌گوید: معاینه فنی اتوبوس‌ها و کامیون‌های برون‌شهری در زمان صدور مجوز‌های لازم از سوی وزارت راه‌و‌شهرسازی همچون صورت وضعیت حمل بار کنترل می‌شود؛ بنابراین به‌طور طبیعی ناوگان برون‌شهری در زمان ورود به محدوده شهر تهران واجد معاینه فنی معتبر است. با این حال ترمینال‌ها یکی از نقاطی است که اکیپ‌های آزمون آلایندگی سیار به آن مراجعه و اتوبوس‌های برون‌شهری را به شکل رندوم مورد ارزیابی قرار خواهد داد.

با این حال عدم اتصال سامانه کنترل معاینه فنی خودرو‌های برون‌شهری متعلق به سازمان راهداری به سامانه سیمفا که مربوط به مراکز معاینه فنی تحت نظارت شهرداری‌های سراسر کشور است، موجب شده شهرداری تهران نتواند آمار دقیقی از تعداد اتوبوس‌ها و کامیون‌های برون‌شهری دارای معاینه فنی ارائه کند.

در عین حال به گفته پورسیدآقایی، مشکلی بابت جریمه خودرو‌های دیزلی که از خارج از محدوده شهر تهران به پایتخت وارد می‌شوند، وجود ندارد، چراکه سامانه راهداری به سامانه اعمال جریمه از سوی پلیس راهور متصل و هماهنگی‌های لازم میان شهرداری، راهداری و فاوا (فناوری اطلاعات ناجا) برقرار شده است.

معاون شهردار تهران درباره میزان همکاری دستگاه‌ها در انجام معاینه فنی اتوبوس‌های متعلق به سرویس ادارات و شرکت‌ها که طبق اعلام شهرداری تعداد آن‌ها بین ۵ تا ۶ هزار دستگاه (معادل تعداد اتوبوس‌های ناوگان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران) برآورد می‌شود، توضیح داد: در این زمینه از ابزار‌هایی که در اختیار مدیریت شهری بوده استفاده شده است، طوری که مصوبه کارگروه آلودگی هوای استان تهران در تابستان و به دنبال آن نامه استانداری در ابتدای پاییز به دستگاه‌ها ابلاغ شد. شهرداری تهران نیز در این مدت با انجام مکاتبات و ابلاغیه‌هایی چند ماه زودتر از شروع فاز دوم طرح کاهش موضوع الزام دیزلی‌ها به اخذ معاینه فنی در سطح سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به شهرداری تهران دنبال و پرداخت پیمانکاران را منوط به این موضوع کرد.

پورسیدآقایی با تاکید بر اینکه با اجرای فاز جدید طرح کاهش، حتی با خودرو‌های نظامی و انتظامی که دودزا یا فاقد معاینه فنی باشند، برخورد خواهد شد، به دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها هشدار داد که پلیس و شهرداری در زمینه اجرای این طرح جدی هستند؛ کما اینکه سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس ناجای تهران نیز اعلام کرد در برخورد با این قبیل خودرو‌ها هرگز اغماض نخواهد شد. معاینه فنی خودرو‌ها تا ۲۵/ ۰ از میزان انتشار آلایندگی آن‌ها می‌کاهد.
هشدار پلیس به دستگاه‌های دولتی

سردار مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ نیز در این جلسه به تمام دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها هشدار داد که با خودرو‌های دودزا صرف‌نظر از اینکه به کدام مجموعه وابسته است، برخورد می‌شود.

وی در پاسخ به این نگرانی که تعداد زیادی از اتوبوس‌های سرویس ادارات ممکن است همچنان از اخذ معاینه فنی معتبر خودداری کرده و با این تصور که نهاد متبوع آن‌ها با بخشودگی جرایم از سوی پلیس روبه‌رو می‌شود، اظهار کرد: نکته مهم این است که در ناجا چیزی به‌عنوان بخشش جرایم وجود ندارد و لغو جرایم صرفا در صورتی که مستنداتی مبنی بر عدم تعلق جریمه به خودرو ارائه شود، صورت خواهد گرفت. افزون بر این گلوگاه دیگری نیز وجود دارد که خودرو‌های دولتی را ملزم به رعایت مقررات می‌کند و آن الزام به تسویه تمام جرایم اعمال شده روی خودرو‌های دولتی به‌عنوان پیش‌شرط شماره‌گذاری حتی یک خودروی جدید است. به این ترتیب دستگاه‌ها و ادارات ناگزیر خواهند بود با اجرای این قانون همراهی کرده و نسبت به اخذ گواهی معاینه فنی اقدام کنند. به این ترتیب، پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ تضمین داد که در اجرای فاز دوم طرح کاهش کاملا جدی است و اغماضی میان متخلفان با هر شخصیت حقیقی و حقوقی قائل نخواهد شد. با این وجود نه شهرداری و نه پلیس آماری از میزان همراهی دستگاه‌ها با اجرای فاز دوم طرح کاهش از طریق اخذ معاینه فنی برای خودرو‌های دیزلی تحت اختیار ارائه نکردند.

مهماندار در این جلسه با ابراز گلایه‌مندی از خودروسازان به دلیل خودداری از تولید خودرو‌های با کیفیت با سطح آلایندگی پایین، سرمنشأ آلودگی هوای پایتخت را بخش صنعت معرفی کرد.

وی در این رابطه توضیح داد: در دنیا از دو روش برای ارتقای ایمنی و کاهش آلایندگی خودرو‌ها استفاده می‌شود؛ به این ترتیب در کشور‌های پیشرفته و صاحب صنعت خودرو استاندارد‌های ملی ممکن است حداقلی باشد، اما استاندارد‌های داخلی کارخانه‌ها برای امکان ماندن در بازار رقابتی بسیار سختگیرانه وضع می‌شود و مدام بهبود می‌یابد. در سایر کشور‌ها که خودروسازی‌ها عمدتا دولتی است و به همین دلیل کارخانه‌های دولتی به دلیل فقدان فضای رقابتی تمایلی به ارتقای کیفیت نشان نمی‌دهند، استاندارد‌های ملی سختگیرانه وضع می‌شود. اما متاسفانه در ایران شیوه جدید به غیر دو مدل مذکور به کار گرفته شده است، طوری که نه استاندارد‌های ملی و نه استاندارد‌های داخلی کارخانه‌ها آن‌گونه که باید ارتقا پیدا نکرده و حتی نهاد‌های ذی‌ربط نیز به بخش صنعت لطف و کف استاندارد را برای آن‌ها تعیین کرده‌اند. به این ترتیب مردم ناگزیرند تولیدات بی‌کیفیت برخی از خودروسازی‌ها را که آلاینده هم هست خریداری کنند. به اعتقاد وی، مسیر اصلی مقابله با آلودگی هوا را باید از سرمنشأ تولید خودرو‌های آلاینده طی کرد، به این ترتیب که مانع از تولید خودرو‌های بیش‌آلاینده شد و ابزار این موضوع نیز ارتقای استاندارد‌های ملی و داخلی کارخانه‌های خودروسازی است. مهماندار همچنین با ارائه آماری در تایید مشکل در سرمنشأ تولید خودروها، اظهار کرد: از ۱۱۰ هزار خودروی زیر ۴ سال که به لحاظ قانونی از انجام معاینه فنی معاف هستند، اما برای بهره‌مندی از تخفیفات طرح ترافیک به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند، تنها ۳۸درصد از آن‌ها توانسته‌اند گواهی معاینه فنی برتر را اخذ کنند و بقیه در نوبت اول مراجعه رد شده‌اند.

سیدنواب حسینی‌منش، مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران نیز در این جلسه آماری از تعداد خودرو‌های در حال تردد در پایتخت اعلام کرد. به گفته وی، بر اساس آمار دوربین‌های پلاک‌خوان در سال‌جاری ۴ میلیون و ۶۰۰هزار خودرو در پایتخت تردد می‌کنند. به نظر می‌رسد با توجه به اعلام آمار مشابهی از سوی پلیس در سال ۹۵ مبنی بر تردد کمتر از ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو در تهران، میزان استفاده از خودروی شخصی در پایتخت رو‌به‌افزایش بوده است.

حسینی‌منش در تشریح نتایج اجرای فاز اول طرح «LEZ» از کاهش ۳۳ درصدی خودرو‌های فاقد معاینه فنی در خرداد امسال در مقایسه با اسفند سال ۹۵ خبر داد. وی همچنین اطلاعاتی از بیشترین آمار مردودی خودرو‌های مراجعه‌کننده به مراکز معاینه فنی در سال ۹۶ ارائه کرد که نشان داد، ۵ خودرویی که بیشترین مردودی را داشتند به ترتیب شامل نیسان وانت، پیکان، پژو آر دی، وانت مزدا و پژو ۴۰۵ بوده است.

خودرو‌های سمند و پژو پارس نیز در مراتب بعدی بیشترین میزان مردودی از تست آلایندگی قرار گرفته‌اند و پراید در این رتبه‌بندی در جایگاه یازدهم قرار گرفته است. بر اساس این گزارش، بیشترین عامل مردودی خودرو‌ها از آزمون معاینه فنی، تست آلایندگی است که موجب ۲۷درصد از مردودی‌ها در نوبت اول مراجعه می‌شود.