تراژدی شکنجه زنان عربستانی؛ تلخ، نیمه خاموش، امیدوار

صدف فاطمی | کمتر از یک ماه پیش سازمان عفو بین‌الملل گزارشی منتشر کرد که چطور فعالان حقوق زنان در عربستان سعودی اوایل سال جاری دستگیر شدند و در بازجویی‌ها مورد آزار، اذیت و شکنجه قرار گرفتند. گروه حقوقی این سازمان با اشاره به سه مورد شهادت پی‌درپی اظهار کرد که بازداشت‌شدگان در سلول‌های انفرادی نگهداری می‌شوند، با شوک الکتریکی و شلاق طوری شکنجه می‌شوند که گاهی حتی قادر به راه رفتن هم نیستند. گزارش‌های رسیده نشان می‌دهد که یکی از فعالان زن بار‌ها تلاش کرده به شیوه‌های مختلف در زندان خودکشی کند تا به زندگیش پایان دهد، اما هنوز موفق نشده است.

آن‌طور که حانا الخامری، نویسنده و تحلیلگر سوئدی که به عنوان خبرنگار در عربستان کار می‌کند در الجزیره می‌نویسد: دولت سعودی سابقه طولانی در برخورد ناعادلانه با زنان و اجبار آن‌ها به پیروی از قوانین مردسالارانه دارد. تقریبا چهار دهه قبل از سال ۱۹۹۰، چیزی حدود ۴۷ زن شجاع سعودی به دلیل اعتراض به قوانین رانندگی از سوی مقامات سعودی مجازات شدند. مسوولان دولتی آن‌ها را دستگیر و گذرنامه‌های‌شان را باطل کردند. بعضی از آن‌ها حتی از کار یا دانشگاه شان اخراج شدند.

فعالان حقوق زن، اما آرام ننشستند. تا همین اواخر با وجود آزار و اذیت در زندان سعی داشتند، فعالیت خود را برای مطالبه حقوق اولیه‌شان پیش ببرند. آن‌ها همواره در تلاش بودند که با خشونت رژیم علیه زنان مبارزه کنند و حق برابری با مردان داشته باشند. در ساز و کار دولت سعودی رنگ پوست، هویت مذهبی و قبیله‌ای در تعیین میزان سوءاستفاده و آزار و اذیت زنان بعد از بازداشت نقش مهمی ایفا می‌کند. این یعنی حتی در اعمال خشونت هم بین زنان عربستان انصافی وجود ندارد و با هر فعال زنی بسته به اینکه مهاجر، محروم و فقیر باشد یا یک شهروند با شرایط ایده‌آل برخورد متفاوتی صورت می‌گیرد و اعمال قانون در مورد آن‌ها یکسان نیست.

با این حال آخرین گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که حتی داشتن یک سابقه ویژه یا اصل و نسب خاص هم نمی‌تواند فعالان حقوق زن را از اعمال خشونت دولت رهبر فعلی محافظت کند. این حرکت تند و تیز به سوی ظلم و ستم بی‌قید و شرط و سرکوب بی‌رحمانه زنان، رویکرد یک جانبه شاهزاده محمدبن‌سلمان است که تلاش می‌کند به تمام اشکال مختلف آن را گسترش دهد.

هر گونه مخالفتی در نطفه خفه می‌شود
سال‌هاست که رژیم سعودی تمامی افرادی را که برای حقوق اجتماعی مبارزه می‌کنند یا نظام سیاسی را به هر دلیلی مورد سرزنش قرار می‌دهند، به چالش می‌کشد و اعتراض‌شان را در نطفه خفه می‌کند. در حالی که دولت سعودی معمولا تظاهر می‌کند که فضایی هر چند محدود برای نفس کشیدن عده‌ای از فعالان اجتماعی فراهم کرده، اما تمام این‌ها تنها در حد شعار است و گروه‌های معترض همیشه با سرکوب سیستماتیک و بی‌رحمانه مواجه می‌شوند. تحت قوانین سرکوبگرانه و یک‌جانبه محمدبن سلمان، تمام تلاش‌ها در مسیر تغییر و اصلاحات اجتماعی، صرف‌نظر از ماهیت و اهداف آن‌ها خیلی زود منهدم می‌شوند.

در نگاه رهبر فعلی، هر جنبشی فارغ از موضوع و هدفش، تهدیدی برای سیستم اقتدارگرای سعودی به حساب می‌آید؛ تهدیدی که بقای حکومت مستبد و نجیب‌زاده شاهزاده جوان را به خطر می‌اندازد. برای رهبر جوان مهم نیست که منتقد دولتش زن است یا مرد و اینکه سابقه ویژه‌ای دارد یا خیر، حتی اگر کسی در مسیر بهبود وضعیت جامعه سعودی در تلاش باشد و بخواهد برای ساخت فضای اجتماعی بهتر با محدودیت‌های سیستم فعلی مبارزه کند، مورد خشونت کلامی و فیزیکی قرار می‌گیرد و صدایش را ساکت می‌کنند.

محمدبن سلمان چنین ذهنیتی دارد: «شما یا با من هستید، یا علیه من» و با این ایده عبور هیچ منتقد، مخالف یا معترضی از قوانین حاکمیت او آسان نیست. به همین دلیل است که جنبش‌های حقوق زنان عربستان سعودی که بیشتر آن‌ها خواستار اصلاحات در نظام سیاسی موجود هستند، از زمان شکل‌گیری در اوایل دهه ۱۹۹۰، به بدترین حالت ممکن سرکوب شده است.

ملانیا ترامپ در دیدار با تعدادی از شخصیت‌های زن عربستان سعودی

اصلاحاتی که آرایشی است
گزارش سازمان عفو بین‌الملل در رابطه با شکنجه و سوءاستفاده جنسی از فعالان برجسته زن سعودی که در پس اختلافات ناشی از کشتار وحشیانه جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار این کشور رخ داد، ضربه دیگری به تصویر «اصلاح‌طلب» در عربستان بود؛ تصویری که محمدبن‌سلمان سه سال و نیم بعد از به قدرت رسیدن سخت در تلاش است که آن را حفظ کند. نحوه مرگ جمال خاشقجی نه تنها گویای خشونت بی‌رحمانه رژیم سعودی است، بلکه نشان می‌دهد که تلاش‌های اصلاح‌طلبانه محمدبن سلمان به ویژه در مورد حقوق زنان صرفا نمایشی و آرایشی است.

در ماه ژوئن سال جاری، جامعه بین‌المللی از تصمیم رهبری عربستان سعودی برای صدور مجوز رانندگی زنان تقدیر کرد. در حالی که بسیاری از مردم جهان این پیشرفت را نشانه‌ای از اعتبار اصلاح‌طلبانه محمدبن سلمان می‌دانستند، دیگرانی که به هر دلیلی با پادشاه جوان ارتباط نزدیک‌تری داشتند، بلافاصله متوجه شدند که این موضوع هیچ ارتباطی به دادن حقوق و استقلال به زنان ندارد و همه چیز برای بهبود تصویر رهبر جدید در نگاه غرب و تشویق سرمایه‌گذاران خارجی صورت گرفته است. این، اما اولین‌باری نیست که در تاریخ عربستان سعودی از مسائل زنان به عنوان اهرم سیاسی استفاده می‌شود. سال ۲۰۰۱، تنها سه ماه بعد از ۱۱ سپتامبر، مقامات سعودی برای اولین‌بار در تاریخ پادشاهی عربستان برای زنان کارت شناسایی ملی صادر کردند تا به این ترتیب بتوانند از برخی منافع در غرب بهره بجویند و از خانواده سلطنتی محافظت کنند.

امروز محمدبن سلمان هم درست مانند پیشینیان خود، اصلاحات بی‌ارزش و آرایشی حقوق زنان را به عنوان اهرم سیاسی برای پیشبرد اهداف خود به کار می‌گیرد. این در حالی است که او همچنان نسبت به هر گونه اصلاحات واقعی مقاومت دارد و حتی در تلاش برای به کرسی نشاندن باور‌های خود نسبت به اجدادش سختگیرانه‌تر رفتار می‌کند. او تمام منتقدان و مخالفان دولتش را صرف‌نظر از وضعیت اجتماعی، سیاسی، جنسیت و نگرش آن‌ها نسبت به سلطنت خائن می‌داند و از آن‌ها درباره وفاداری‌شان نسبت به کشور خود سوال می‌کند. در نتیجه تمام این تلاش‌ها، شاهزاده به ظاهر اصلاح‌طلب، عربستان سعودی را به یک زندان بزرگ تبدیل کرده است.

تحت حکومت او، صد‌ها نویسنده، فعال حقوق بشر، دانشگاهیان، اقتصاددان‌ها، روحانیون و مخالفان دستگیر شده‌اند، زیرا آن‌ها جرات نداشتند با پادشاه جوان مخالفت کنند. فعالان حقوق زن به اتهام «خیانت» محکوم شده‌اند و در زندان مورد انواع خشونت‌های جسمی و شکنجه قرار گرفته‌اند.

وقت فراخوانی برای اصلاحات نیست
امروز هر صدای انتقادی در عربستان صعودی بدون شک مورد تهدید قرار می‌گیرد، اما فعالان حقوق زنان بیشترین فشار را تحمل می‌کنند. بر خلاف فعالان مرد در دولت سعودی، زنان علیه نظام سیاسی اقتدارگرا و ساختار اجتماعی مردسالارانه‌ای که آن‌ها را در چنگال سیاسی، اجتماعی و حقوقی نگه می‌دارد، مبارزه می‌کنند. رهبری فعلی در حالی به اجرای یک برنامه اصلاحی با هدف ارتقای وضعیت زنان در عربستان سعودی تظاهر می‌کند که از نگاه او، هر گونه تقاضای واقعی برای حقوق اولیه و آزادی به عنوان حمله به انسجام ملی تعبیر می‌شود.

حتی اگر درخواست‌ها نظام سیاسی را هم تهدید نکنند و مضمون‌شان دسترسی به آزادی‌های اولیه باشد. همان‌طور که گزارش سازمان عفو بین‌الملل به وضوح نشان می‌دهد، امروز هر زن سعودی که می‌خواهد در جامعه خود سخن بگوید با تهدید، آزار، اذیت، زندانی شدن، ارعاب و حتی شکنجه و آزار جنسی مواجه می‌شود. به همین دلیل امروز وقت فراخوانی برای اصلاحات بیشتر در عربستان سعودی نیست. در عوض، زمان سخن گفتن در مورد بحران مشروعیت، ظلم و ستم، خشونت و سقوط جامعه مدنی در کشور است. عربستان سعودی بدون‌شک یکی از تاریک‌ترین دوره‌های تاریخ خود را می‌گذراند، با این حال هنوز همه چیز از دست نرفته است.

با وجود تمام شکنجه‌ها، آزار و اذیت، تهدید رژیم و فشار‌های اجتماعی مردسالارانه، فمینیست‌های عربستان هنوز روش‌های خلاقانه‌ای برای تقاضای حقوق خود و تغییر زندگی‌شان دارند. آن‌ها در برابر سرکوب مطلق، انعطاف‌پذیری زیادی نشان می‌دهند و این منبع الهام و امید واقعی است.