روانکاوی با چالش ۱۰ساله اینستاگرام

صدف فاطمی | چالش ۱۰ساله اینستاگرام از معدود فراخوان‌هایی بود که وقتی ترند شد، کسی نمی‌توانست بی‌تفاوت از کنارش بگذرد. ایده آنقدر ناب بود که همه را به میدان آورد تا عکس از ۱۰ سال پیش خود را در کنار عکس امروزشان قرار دهند و دنبال‌کنندگان خود را به واکنش دعوت کنند. تعریف‌ها و حسرت‌ها روی میز آمد. یکی از قالی‌کرمان نوشت و دیگری مو‌های سفیدی که بعد ۱۰ سال سر و کله‌شان پیدا شده.

چالش ۱۰ ساله که پا گرفت از جسیکا بیل، ریس ویترسپون، لان ریمز گرفته تا سینتیا نیکسون، الکسیس اوهانیان، بیزی فیلیپس، ویولا دیویس، رایان سیسر و کاندیش بور همه و همه عکس‌های ۱۰ سال گذشته خود را در مقایسه با تصویر فعلی‌شان در اینستاگرام منتشر کردند.

ابعاد این چالش، اما محدود به جغرافیای خاصی نشد و بسیاری از مردم در سراسر دنیا با آن همراه شدند. چالش عکس ۱۰ساله، اما غیر از انتشار تصویر کاربران در اینستاگرام، ابعاد دیگری هم داشت. دوستداران محیط زیست و فعالان اجتماعی تصمیم گرفتند این فرصت را غنیمت بشمارند و به این وسیله تصویر ۱۰سال گذشته مکان‌هایی مانند دریاچه ارومیه را در قیاس با تصویر فعلی در اینستاگرام منتشر کنند تا به این بهانه تریبون طبیعتی شوند که در حال نابودی است.

در نگاه اول این چالش فقط تصویر فرد، مکان یا حتی شیء را نشان می‌داد که در مرور ۱۰ساله زمان دستخوش تغییراتی جزیی یا کلی شده بود. اما این چالش در پس تمام اظهارنظر‌های دم‌دستی دنبال‌کنندگان، تاثیرات روانی و درونی بسیاری هم برای ارسال‌کنندگان تصاویر داشت که روان‌شناسان حالا حرف‌های زیادی درباره آن دارند؛ تاثیراتی که شاید هیچگاه نتوان رد آن‌ها را در اظهارنظر‌های دوستان یا تعریف‌ها و افسوس‌ها پیدا کرد.

چیزی که در کلمه نمی‌گنجد، اما قدرت زیادی دارد و شاید هنوز هم ذهن خیلی‌ها را درگیر کرده باشد.

دوئل لذت و آسیب
هال مک‌دونالد، استاد ادبیات و زبان‌شناسی دانشگاه مارس هیل در گفتگو با سایت روان‌شناسی و سبک زندگی می‌گوید: «وقتی نوبت به نوستالژی‌ها می‌رسد، همیشه پای منافع روان‌شناختی هم وسط می‌آید. وقتی شما سراغ زمان‌های خوب زندگی‌تان در گذشته می‌روید و از آن‌ها یاد می‌کنید، خاطرات شما مرکز پاداش در مغزتان را بیدار می‌کنند.

این اتفاق باعث می‌شود که احساس لذت کنید، برای چند ثانیه‌ای هم که شده از زمان حال رها شوید و به آن روز‌ها سفر کنید. اما وقتی تصمیم می‌گیریم با شرکت در یک چالش جهانی عکس قدیمی‌مان را به انتشار بگذاریم، این موضوع مسیر دیگری پیدا می‌کند؛ مسیری که در عین لذت، مرز باریکی از آسیب را هم به همراه دارد.» او در توضیح آسیبی که شاید بعضی از شرکت‌کنندگان چالش ۱۰ساله را درگیر کند توضیح می‌دهد که در وجود تمام انسان‌ها حسی به نام تعصب مثبت وجود دارد که دوست دارند همه‌چیز را در وجه مثبت خود به یاد بیاورند.

چالش ۱۰ساله در ناخودآگاه خود به شرکت‌کنندگان پیام می‌دهد که تصویر فعلی با تصویر ۱۰سال گذشته فرق کرده و شاید بخشی از آن وجوه مثبتی که ۱۰ سال پیش وجود داشته، دیگر موجود نباشد. مثلا سرزندگی ۱۰ سال گذشته در تصویر کنونی خیلی‌ها دیده نمی‌شد، تعداد تار‌های موی سفید بیشتر شده بود، خط و خطوطی که افزایش سن را فریاد می‌زد، بیشتر به چشم می‌آمد. تغییراتی که شاید از نظر ناظران تصویر هم پنهان نمی‌ماند، اما تاثیر روان‌شناختی‌اش بر صاحبان عکس‌ها بیش از حد انتظار بود.

گزارش‌های منتشر شده در بسیاری از رسانه‌ها نشان می‌دهد که بعضی از کاربران با انتشار تصویر ۱۰ سال پیش خود انگار تلنگر محکمی خوردند که آن را در گذر زمان گم کرده بودند. آن‌ها به واسطه یک تصویر به دورانی برگشتند که شاید خیلی در ذهن‌شان پررنگ نبوده است. اما مثل تمام کار‌های دیگری که ما در فضای آنلاین انجام می‌دهیم و می‌تواند رویکرد مثبت یا منفی به همراه داشته باشد، گریز به گذشته و دنیای نوستالژی‌ها آدابی دارد که می‌تواند غلیان احساسات را کنترل کند. این موارد کمک می‌کند از آسیب ناشی از مرور نوستالژی‌ها جان سالم به در ببریم.

در ازای مرور هر خاطره‌ای در گذشته به یک هدف در آینده فکر کنید
ارسال عکس‌های شاد ۱۰ سال پیش ما را به زمانی می‌برد که به طور بالقوه حس می‌کنیم شاد‌تر، سالم‌تر و سرزنده‌تر بوده‌ایم. برای فرار از افسردگی احتمالی مهم است که همزمان انگیزه خوبی برای آینده هم در ذهن‌مان بسازیم.

مک‌دونالد می‌گوید: «به زندگی مانند سفری رو به جلو فکر کنید. یادتان باشد چیز‌های خوبی که در گذشته داشتید، شاید دوباره در آینده برای‌تان تکرار شود.» لیان رایمز، خواننده امریکایی در توضیح عکسی که به بهانه چالش ۱۰ساله منتشر کرد، نوشت: «من عاشق پیری هستم! معرفت و دانایی با چین و چروک به دست می‌آید... و من با هر کدام از این چروک‌ها یک قدم بیشتر یاد گرفتم. من امروز در سال ۲۰۱۹ به مراتب پخته‌تر، شادتر، سرحال‌تر و آرام‌تر از ۱۰ سال پیش هستم و همچنان این ویژگی‌ها را در خودم تقویت خواهم کرد. به آدمی که در سال ۲۰۰۹ بودم افتخار می‌کنم، به امروزم می‌بالم و بی‌صبرانه منتظر خطوط لبخند بیشتری هستم که در سال‌های بعدی روی صورتم نقش خواهد بست.»

از نوستالژی برای رسیدن به یک حس بهتر استفاده کنید
نتیجه مطالعه دانشمندان علوم رفتاری کلی راولج نشان می‌دهد که وقتی بزرگسالان یاد خاطره نوستالژیکی از دوران دبیرستان خود می‌افتند احساس بسیار بهتری نسبت به زمانی دارند که یک خاطره معمولی را مرور می‌کنند. آن‌ها با مرور یک نوستالژی دوست‌داشتنی ویژگی‌های خوب امروزشان را در ذهن به خط می‌کنند و از اینکه امروز تواناتر هستند، اعتماد به نفس بیشتری دارند و مسیر زندگی‌شان مشخص‌تر شده احساس خوبی پیدا می‌کنند. این یعنی ضربه نوستالژی می‌تواند گاهی احساس جوانی را در ما بیدار کند و به این ترتیب به سلامتی‌مان کمک کند. ریس ویترسپون، بازیگر و کارآفرین امریکایی در شرح عکس چالش ۱۰ساله‌اش نوشت: «وقتی در حال خوشگذرانی هستیم، بدون‌شک زمان پرواز می‌کند.»

شبکه‌های اجتماعی را در مسیر بازسازی ارتباطات به کار بگیرید
به اعتقاد مک‌دونالد، نوستالژی می‌تواند باعث القای حس تنهایی شود، اما همچنان می‌تواند یک راه ارتباطی اجتماعی سازنده باشد. مک‌دونالد پیشنهاد می‌دهد که به جای تمرکز بر دوستانی که از دست داده‌اید، از خاطرات قدیمی برای ساخت رابطه با کسانی که مدت‌ها از آن‌ها بی‌خبر هستید، استفاده کنید.

اما اگر دنبال بهانه‌ای برای عبور از چالش ۱۰ساله هستید، این جمله دمی لواتر را که در اینستاگرام خود ارسال کرده را از یاد نبرید: «من هم دوست دارم مثل بقیه در چالش ۱۰ساله شرکت کنم، اما با عرض پوزش به‌شدت مشغول زندگی در زمان حال هستم.»