از آلودگی نوری تا خشکسالی
این یک حقیقت است که نورپردازی نامناسب و افراط در مصرف انرژی برق با هدف زیباسازی شهرها و روستاها میتواند بر کاهش ذخایر آب تأثیر مستقیم بگذارد.
کد خبر :
۷۲۳۸۳
بازدید :
۱۳۱۰۴
رضا ماهمنظر | بارها و بارها نام آلودگی نوری را از زبان منجمان و حامیان محیط زیست شنیدهایم. شاید تصور ما از این واژه محوشدن ستارگان از آسمان شب باشد یا با کمی پرسوجو متوجه شویم که نور چراغها بر مهاجرت پرندگان یا سیکل شب و روز درختان تأثیرگذار باشد، اما فاجعه آلودگی نوری بسیار پیچیدهتر از این حرفهاست.
آلودگی نوری (Light pollution) نوعی آلودگی است که به روشنشدن بیش از حد یک محیط -همچون پارکها، معابر یا حتی جادهها- بر اثر نورهای مصنوعی گفته میشود. آلودگی نوری باعث کمفروغشدن ستارگان و اجرام آسمانی در آسمان میشود و مانند تمام انواع دیگر آلودگی، به محیط زیست نیز آسیب میرساند.
این آسیب در درجه اول باعث انحراف مسیر پرندگان در حال کوچ میشود و باعث میشود آنها راه بازگشت به اقامتگاه تابستانه و زمستانه خود را گم کنند. علت این موضوع اشتباهگرفتن نور چراغها با نور ستارگان است، چراکه بعضی پرندگان به کمک نور ستارگان مسیر خود را مییابند.
از دیگر تأثیرات این آلودگی درخشان میتوان به تغییر سیکل فتوسنتز درختان اشاره کرد. درختان با آزادکردن دیاکسیدکربن در تاریکی شب موجب تعادل در ترکیبات شیمیایی و چرخه فتوسنتز درون برگها میشوند، اما در صورت حضور نور در تاریکی شب این چرخه معیوب شده و برگ درختان نمیتوانند به تعادل شیمیایی خود دست یابند. در نتیجه بازده برگ پایین آمده و در ادامه درخت نیز عمر کوتاهتری خواهد داشت.
بهترین نمونه از چنین پدیدهای را میتوان در درختان حاشیه خیابان جستوجو کرد. عموما این درختان به نسبت موارد مشابه خود در مناطق تاریک، عمر کوتاهتری دارند. اما آنچه در این متن بیشتر از همه مورد توجه است، تأثیر آلودگی بر زندگی شبانهروز انسان و محیط زیست در ابعاد بسیار کلان است.
چشم انسان رابط میان ساعت درونی بدن و محیط است. به بیان دیگر در زمان تاریکی، نوری به چشم نمیرسد و مغز تصور میکند که زمان شب و استراحت فرا رسیده است. پس ترشح هورمونهای مرتبط با استراحت و خواب در خون آغاز میشود.
در زمان خواب بدن فرصت خروج سموم درون سلولها را پیدا میکند تا بدن در صبح آماده فعالیت و سوختوساز مجدد باشد. یکی از مهمترین این هورمونها «ملاتونین» نام دارد. اما زمانی که نورپردازیهای نامناسب از پنجره خانه شما به محل خواب شما راه پیدا میکنند، موجب کاهش ترشح ملاتونین در خونتان میشوند.
نتیجه این اتفاق، حس خستگی و کسالت در صبحهنگام است. نور سفید و آبی بیشترین تأثیر را بر کاهش ترشح ملاتونین بر خون دارند و جالب اینجاست که استفاده دیرهنگام از موبایل و تلویزیون بر کاهش ترشح ملاتونین خواهد افزود.
تأثیرات کوتاهمدت این پدیده، خستگی، عصبانیت، کاهش تمرکز و خوابآلودگی طی روز است. اما در طولانیمدت، باعث افزایش احتمال بروز سرطان سینه در خانمها و سرطان پروستات در آقایان میشود. این دو سرطان بعد از سرطان روده و ریه، شایعترین موارد سرطان در جهان هستند.
اما میتوان به راحتی با استفاده از یک پرده تیره نور واردشده به اتاق را در زمان شب کاهش داد. همچنین یک اپلیکیشن رایگان موبایل به نام Twilight در دسترس است که نور آبی صفحات موبایل را شبهنگام فیلتر میکند و از تأثیرات سوءاستفاده از موبایل در شب میکاهد. ناگفته نماند استفاده از چراغ خواب نیز نمونهای دیگر از عدم استفاده از مهندسی نور در محیط زندگی ماست.
چراغ خواب علاوه بر افزایش مصرف انرژی موجب فریب مغز در زمان خواب میشود. نور ضعیفی که هنگام خواب از پلک ما عبور میکند باعث میشود ساعت درونی بدن تصور کند که خواب ما یک چرت روزانه و کوتاهمدت است. بر همین اساس ترشح هورمونهای مرتبط با زمان خواب را نیز کاهش میدهد و حتی متوقف میکند. با این حال صدمات ناشی از آلودگی نوری به اینجا منتهی نمیشود.
در نگاه اول روشنبودن معابر شاید بسیار جذاب باشد. دیدهشدن نور چراغها از فواصل بسیار دور یا از ارتفاعات پیرامون شهرها ممکن است چشمنواز به نظر برسد و حتی نمادی از پیشرفت باشد. این اشتباه، جنایت بشریت در حق محیط زیست است.
استفاده از پوشش نامناسب روی چراغهای معابر، باعث هدررفتن نور چراغها به آسمان میشود. چراغهایی که فاقد پوشش مناسب هستند، در عمل ۵۰ درصد از نور را به آسمان میفرستند؛ بدون هیچگونه فایدهای. بخشی از ۵۰ درصد باقیمانده نور نیز در برخورد با ستون چراغ باعث ایجاد سایه میشود و چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نور نیز به این شکل تلف میشود.
پس از صددرصد نور تولیدشده توسط چراغ، تنها ۴۰ درصد مورد استفاده قرار میگیرد. در نتیجه برای روشنکردن معابر و پارکها به اندازه مطلوب، به ناچار تعداد چراغها باید به بیش از دو برابر افزایش یابد و متعاقبا مصرف انرژی برق نیز به همین مقدار بیشتر میشود.
چیزی که این بحران را دوچندان میکند استفاده برخی افراد از نورپردازی برای جذابنشاندادن ساختمان است. نماهای نور در سمت بیرونی خانهها موجب افزایش مصرف انرژی و البته تشدید آلودگی نوری میشود و علاوه بر تأثیرات سوئی که پیشتر به آنها اشاره شد، به ناچار سبب افزایش فعالیت بیشتر توربینهای سدها نیز میشود، چراکه برای تأمین این میزان انرژی باید بیش از پیش از ذخایر آب پشت سدها بهره ببرند.
نتیجه این فرایند کاهش حجم آب ذخیرهشده در پشت سدهاست. این یک حقیقت است که نورپردازی نامناسب و افراط در مصرف انرژی برق با هدف زیباسازی شهرها و روستاها میتواند بر کاهش ذخایر آب تأثیر مستقیم بگذارد. زمانی که میتوانیم با استفاده از پوششهای مناسب چراغ و همچنین خاموشی نورپردازهای بیهوده به افزایش ذخایر آب کمک کنیم، چه دلیلی وجو دارد که از این عمل سر باز زنیم؟
در مادیترین نگاه، استفاده از یک کاسه چراغ به کاهش هزینه برق منجر میشود و این حداقل فایده آن است. اما در نگاه گسترده درمییابیم که یک تغییر ساده در محیط زندگی ما، میتواند تأثیری بسیار عمیقی بر سلامت، محیط زیست و حتی آینده فرزندانمان داشته باشد.
امید است که روزی مسئولان شهرسازی و کسانی که مرتبط با نورپردازی در شهرها هستند، به مهندسی نور و سلامت نور توجه داشته باشند و علاوه بر توجه به مسائل زیستمحیطی، به تأثیر آلودگی نوری در زندگی روزمره نیز توجه کنند. پس بیایید با کاهش آلودگی نوری در حفظ ذخایر آب ایران و جهان کوشا باشیم و این فرهنگ را در شهرها و روستاهای محل زندگی خود گسترش دهیم.
۰