دانش‌آموزانی که با تفنگ به کلاس درس می‌روند

در دامنه کوه دره گیاوه در ولسوالی نجراب کاپیسا در شمال کابل ایستاده‌ام. کمی آن طرف‌تر خانه‌های گِلی طوری به نظر می‌رسد که تازه از زمین رویده باشند. تنها یکی دو خانه سیمانی، سنگ کاری‌شده را می‌بینم، یکی مکتب/مدرسه و دیگری هم کلینیک است.

این دو ساختمان را نیز دولت نساخته است بلکه با کمک مالی مردم محل ساخته شده‌اند.

از دور چهار موترسایکل/موتور سوار در گروه چهار نفری به چشم می‌خورند. شماری از سرنشینان آن مسلحند و به سرعت به طرف مکتب در حرکت هستند. اول به نظر می‌رسید که آنان در قصد ماجراجویی در مکتب را دارند.

اما وقتی نزدیک می‌شوند، مشخص می‌شود که آنان شاگردان مکتب هستند. موتور‌های شان جلو مکتب پارک کرده و با شوخی و خنده اسلحه به دست وارد مکتب می‌شوند. دانش‌آموزان در دره گیاوه، در کنار کتاب و قلم، تفنگ نیز با خود حمل می‌کنند. رسمی که از قدیم در منطقه باقی مانده است.

کسانی که تفنگ را با خود به صنف/کلاس درس می‌برند در گوشه‌ای از صنف آن‌ها انبار می‌کنند و یا در کنار چوکی/صندلی‌اش در دیوار تکیه می‌دهند. شماری اندک آنان وقتی وارد کلاس می‌شوند، تفنگ‌های خود را به اداره مکتب می‌سپارند.

گیاوه دره‌ای است که در آن کودکان از هشت سالگی با تفنگ آشنا می‌شوند. این شاگردان در ولسوالی کاپیسا، ولسوالی نجراب اقلیت قومی پشه‌ای هستند. آنان در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند به زبان پشه‌ای حرف می‌زند. داشتن اسلحه نیز بخشی از فرهنگ قدیمی آنان است.

با دیدن دانش‌آموزان این سئوال برایم ایجاد شد که چرا شاگردان مکتب با خود تفنگ حمل می‌کنند؟ برای پیدا کردن این پاسخ با شاگردان مکتب حرف زدم.آنان برایم گفتند که داشتن اسلحه در دره شان سابقه دیرینه دارد و داشتن کلاشنیکوف و سایر اسلحه به عنوان یک مُد در دره مروج است.

شاگردان مکتب با لباس محلی و بدون یونیفرم خاصی به کلاس درس حاضر می‌شوند. آن‌ها برخوردی دوستانه دارند. می‌گویند اسلحه شان را از سر شوق حمل می‌کنند، سلاح‌هایی که بیشتر آنان کلاشنیکوف‌های روسی است.

شاگردان صنف/کلاس دوازده منتظر آمدن استاد هستند. وقتی از آنان درباره دلیل حمل اسلحه می‌پرسم، رامین هجده ساله برایم می‌گوید:" اینجا حمل اسلحه رواج است، تفنگ‌های کلاشنیفکوف، 'شیشه کوف' و 'چپه بند' است و آن‌های که زیاد شوقی هستند، شیشه کوف و کله کوف را با خود حمل می‌کند. "

این‌ها انواع اسلحه روسی‌اند که در افغانستان علاقه‌مندان خاص خود را دارند.

هدایت الله نیز که در کنار او نشسته، می‌گوید: "بعضی‌ها دشمنی دارند، ولی زیادترشان شوق تفنگ را دارند، من تفنگ را از شوق می‌گردانم (حمل می‌کنم) و هیچ وقت در مقابل کسی سوء استفاده نکرده‌ام."

به نظر می‌رسد دراین منطقه همه چیز به رقابت پیش می‌رود. رامین برایم قصه کرد وقتی‌که بچه‌ها ببینند کسی تفنگ، کتاب و موتور هم دارد، تقلید می‌کنند. منور یکی دیگر از شاگردان درباره کاربرد‌های دیگر اسلحه در دره‌اش اشاره می‌کند:"با تفنگ‌ها شکار می‌کنیم و نشانه زنی می‌کنیم."

با توجه به اینکه دره گیاوه از مرکز ولایت چندان دور نیست، اما محصور بودن آن در کوه‌ها و نبود امکانات رفاهی گیاوه را از سایر مناطق کاپیسا جدا کرده است. مردمی که بیرون از دره گیاوه زندگی می‌کنند تصویری خطرناک از ساکنان این دره دارند و آنرا خارج از قلمرو دولت توصیف می‌کنند.

ساکنان گیاوه تصویر دیگری ارائه می‌کنند و می‌گویند که تفنگ را به خاطر حفظ امنیت و مصونیت خود حمل می‌کنند. بزرگان محل می‌گویند سه هزار و ۶۰۰ نفر از ساکنان دره واجد شرایط رای دهی هستند و همیشه براساس وعده نامزد‌ها به آنان رای داده، ولی تاکنون هیج نامزدی بعد از ختم انتخابات به وعده‌های که به مردم داده، عمل نکرده است.

چه چیزی می‌تواند جایگزین تفنگ شود؟
در نزدیک مکتب گیاوه، ملک صاحب خان را دیدم که همراه با بزرگان دره قدم می‌زدند. مردم به او به دلیل تجربه جنگی که دارد، احترام قایل هستند. ملک صاحب خان و دیگر بزرگان این دره راه حل اینکه مردم تفنگ را فراموش کنند، بازسازی و اسفالت جاده‌های منتهی به دره را می‌دانند.

به گفته او دولت می‌تواند ولسوالی نجراب را با ولایت پنجشیر از طریق این دره وصل کند و این باعث رونق اقتصادی در این دره خواهد شد.

او افزود: "اگر سرک (جاده) نجراب به کوهبند با مناطق کوهبند‌ها وصل شود برای مردم زمینه کارمساعد می‌شود. این که مردم اسلحه حمل می‌کنند، کار نیست. همه بی‌کارند. "

ملک صاحب خان مدعی است که دره گیاوه تاریخ درخشان دارد و اولین خلبان افغانستان از این دره بود و اکنون نیز شماری از ساکنان این دره از مقام‌های ارشد دولتی هستند.

در گیاوه نه نیرو‌های امنیتی دولتی حضور ثابت دارند و نه هم طالبان. تامین امنیت دره وظیفه ساکنان منطقه است. به گفته یکی از ساکنان دره نزدیک به دو هزارخانوار در این دره زندگی می‌کنند و همه خانه گِلی دارند. همه تلاش دارند که با زندگی زیر سایه تفنگ وداع کنند.

گیاوه دره‌ای در ده کیلومتری مرکز ولسوالی نجراب با کوه‌های بلند احاطه شده است. سه کیلومتر دورتر از دره، طالبان حضور دارند. ساکنان محل می‌گویند تا اکنون به هیچ گروه مسلح اجازه فعالیت در این منطقه را نداده‌اند.

شاگردان مکتب نیز پس از پایان امتحانات، سرگرم نشانه زنی با تفنگ هستند. مردم گیاوه می‌گویند سالهاست که فراموش شده‌اند و مجبورند امنیت دره را خودشان تامین کنند. در گیاوه یک مکتب و یک کلینیک ساخته شده که هنوز امکانات لازم را ندارد و رساندن بیماران از مناطق دورتر این دره به مرکز درمانی کاری دشوار است.

گیاوه خط فاصل میان نیرو‌های دولتی و شورشی است، ولی مردم محل می‌گویند که تلاش کرده با گذشت زمان تحول کنند، اما روشن نیست که حرکت به سوی ترقی در این دره چقدر سریع خواهد بود؟