اولین دندانپزشک در ایران؛ "مسیو پلوکه"یا "دکتر هیبنت"؟

سعید میرسعیدی | در مقاله «استخدام اولین دندانپزشک اروپایی در سال ۱۲۹۳ هجری قمری و پایه‌گذاری دندانپزشکی نوین در ایران» در شماره ۴۹ و۵۰ مجله گنجینه اسناد، دکتر احمد هاشمیان با استناد به خبری در روزنامه دولت علیه ایران در تاریخ ۱۲۸۶ هجری قمری، از دندانپزشکی فرانسوی به نام «موسیو پلوکه» نام برده است که در آن تاریخ به تازگی به ایران وارد شده بود. از این شخص در منابع دیگر شرح حال و اطلاع بیشتری در دست نیست و تا بحال تصویر و توصیف و اشاره‌ای درباره او دیده نشده است.

متن این اعلان که اشارات دقیقی به جزئیات درمان‌های دندانپزشکی ارائه شده دارد، در مقاله فوق چنین آمده است:
«موسیو پلوکه، یکی از صاحب صنعتان دولت بهیه فرانسه است. روز بیستم شهر رجب وارد دارالخلافه گشته، مصمم به شغل رفع مرض دهان و درد دندان است.

حکیم مذکور دندان که درد می‌کند، بدون اذیت بیرون می‌آورد و در عوض دندان مصنوعی تازه می‌گذارد که هیچ کس تمیز نمی‌دهد که این دندان مصنوعی است. هر دندانی که سیاه شده باشد یا زنگ زده باشد، پاک می‌کند و دندانی که کرم خورده باشد رفع کرم خوردگی می‌کند که ابداً دیگر کرم نزند و هر دهانی که بدبو باشد، معالجه می‌کند و دندان جفتی که روی هم افتاده باشد، جدا می‌کند و دندان اگر کج باشد، راست می‌نماید و در پاریس به جهت این شغل نشانه‌های افتخار متعدد به او داده‌اند.

منزل او در بیرون دروازه دولت، پهلوی خانه خلیفه فرنگی است. کتابچه در علم و هنر خود نوشته و در صورت و شکل شخص با دندان و بی دندان را نموده و در وقت آمدن به ایران، در اسلامبول طبع کرده و مجاناً به معارف و اعیانی که روزنامه دارند، داده می‌شود.»

با توجه به اینکه در مقاله فوق تنها متن این اعلان آمده و تصویر آن ارائه نشده است، به جست وجو در آرشیو روزنامه‌های قدیم ایران پرداختیم و با کمک محقق ارجمند جناب آقای دکتر رضا کسروی به شماره ۶۳۶ «روزنامه دولتی به تاریخ یوم پنجشنبه سیزدهم شهر شعبان المعظم مطابق سال خجسته فال ئیلان ئیل سنه ۱۲۸۶هجری [قمری]» برابر با تاریخ ۲۷ آبان ۱۲۴۸ دست پیدا کردیم. این شماره روزنامه به عنوان «نمره ششصد و سی و شش منطبعه دارالخلافه ناصری در مدرسه مبارکه دارالفنون در دارالطباعه دولتی» معرفی شده است.

لازم به توضیح است که این روزنامه بعد از روزنامه وقایع اتفاقیه و قبل از روزنامه ایران تا پیش از سال ۱۲۸۸ هجری قمری منتشر می‌شده است.

با مراجعه به این نسخه، معلوم می‌شود نام این دندانپزشک فرانسوی که در مقاله دکتر هاشمیان موسیو پلوکه خوانده شده، به طور دقیق قابل خوانش نمی‌باشد و به وسیله کاتب وقت روزنامه به صورتی مخدوش و غیر قابل تشخیص نوشته شده و یا در مرحله چاپ به این شکل درآمده است.

همچنین در کتاب «اولین‌های تهران، سیروس سعدوندیان، انتشارات نگارستان کتاب، چاپ اول: ۱۳۸۹» در صفحه ۲۲۶، متن همین اعلان آمده، اما نام دندانپزشک، «موسیو پاز» خوانده شده که آن هم صحیح به نظر نمی‌رسد.

بجز نام دندانپزشک بقیه متن آگهی در هر دو منبع بطور کامل و صحیح خوانده شده است. به علاوه برخلاف اشاره دکتر هاشمیان، از متن این آگهی اطلاعی در مورد استخدام این دندانپزشک توسط دولت ایران به دست نمی‌آید و در سایر منابع نیز تا به حال سندی در مورد استخدام او در دربار و دولت ایران دیده نشده است.

نکته قابل توجه دیگر اینکه این دندانپزشک طبق این اعلان، در تاریخ ۲۰ رجب ۱۲۸۶ وارد تهران شده و این تاریخ تقریباً سه سال پیش از ورود دکتر «برتراند باتیست آنسگاریوس هیبنت» (مسنن السلطنه) دندانساز سوئدی «ناصرالدین شاه» بوده و بنابراین دکتر هیبنت برخلاف آنچه مشهور است اولین دندانپزشک خارجی حاضر در ایران نبوده است.

طبق اسناد وزارت خارجه، حکم تلگرافی صدراعظم به پاریس برای استخدام هیبنت در تاریخ ۸ ژوئیه ۱۸۷۲ برابر با دوم جمادی الاول ۱۲۸۹ بوده و انعقاد قرارداد او با دولت ایران اندکی بعد از این تاریخ و ورودش به ایران در اواخر سال ۱۲۸۹ هجری قمری می‌باشد.

اولین اعلان در مورد حضور هیبنت هم به اوایل سال ۱۲۹۰ هجری قمری برمی‌گردد و در روزنامه ایران، نمره ۱۵۷، ۲۴ صفر ۱۲۹۰ منتشر شده است.

همان طور که عنوان شد، بجز همین آگهی، تابحال هیچ سند دیگری از این دندانپزشک فرانسوی بدست نیامده است و از مدت زمان حضور او در ایران اطلاعی در دست نیست. با توجه به اینکه این آگهی قدیمی‌ترین سند یافت شده درباره حضور دندانپزشکان فرنگی در ایران است، فعلاً می‌توان او را اولین دندانپزشک فرنگی حاضر در ایران دانست و روشن است که زودتر از دکتر هیبنت به ایران آمده و مشغول به کار دندانپزشکی و دندانسازی شده است.

منبع: روزنامه ایران