هر آنچه درباره زلزله باید بدانید
وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت کنند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد میشود که به آن زلزله میگوییم. زلزله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق میافتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.
کد خبر :
۷۷۳۳۷
بازدید :
۱۱۶۹۵
ساختار کره زمین
زمین زیرپای ما هر چند سفت و ثابت به نظر میرسد، اما در واقع در حال حرکت است. کره زمین را مثل یک هلو فرض کنید که پوست دارد، زیر آن گوشت است و در مرکز هسته. کره زمین هم سه لایه اصلی دارد، یکی همین زمین زیر پای ما است که لایه خارجی کره زمین است و به آن پوسته میگوییم.
زمین زیرپای ما هر چند سفت و ثابت به نظر میرسد، اما در واقع در حال حرکت است. کره زمین را مثل یک هلو فرض کنید که پوست دارد، زیر آن گوشت است و در مرکز هسته. کره زمین هم سه لایه اصلی دارد، یکی همین زمین زیر پای ما است که لایه خارجی کره زمین است و به آن پوسته میگوییم.
این لایه از سنگ که فقط یک درصد بالایی کره زمین است، تشکیل شده. ضخامت پوسته در اقیانوس و خشکی متفاوت است، در کف اقیانوس بین پنج تا ده کیلومتر و در خشکی سی تا پنجاه کیلومتر.
روی پوسته لایه دیگری قرار دارد به نام جبه یا گوشته که از سنگ نرمتر و غلیظ و چسبناک تشکیل شده و حدود ٨٥ درصد حجم کره زمین را تشکیل میدهد. هسته بسیار داغ کره زمین که یک قسمت خارجی (مایع) و داخلی (جامد) دارد از آهن و نیکل تشکیل شده است.
روی پوسته لایه دیگری قرار دارد به نام جبه یا گوشته که از سنگ نرمتر و غلیظ و چسبناک تشکیل شده و حدود ٨٥ درصد حجم کره زمین را تشکیل میدهد. هسته بسیار داغ کره زمین که یک قسمت خارجی (مایع) و داخلی (جامد) دارد از آهن و نیکل تشکیل شده است.
گسل چیست؟
برای اینکه تصور بهتری داشته باشید در نظر بگیرید که سطح کره زمین صفحاتی از سنگ سخت است که روی اقیانوسی غلیظ و چسبناک قرار دارند. این صفحات حرکت میکنند، بسیار کُند و در طول میلیونها سال. گاهی از هم دور میشوند گاهی به هم نزدیک.
جایی که دو یا چند صفحه به هم برخورد میکنند را گسل مینامیم.
برای اینکه تصور بهتری داشته باشید در نظر بگیرید که سطح کره زمین صفحاتی از سنگ سخت است که روی اقیانوسی غلیظ و چسبناک قرار دارند. این صفحات حرکت میکنند، بسیار کُند و در طول میلیونها سال. گاهی از هم دور میشوند گاهی به هم نزدیک.
جایی که دو یا چند صفحه به هم برخورد میکنند را گسل مینامیم.
صفحات تکتونیک و جهت حرکت آنها
زلزله چیست؟
وقتی دو یا چند صفحه به هم میرسند، دو حالت اتفاق میافتد، یا دو صفحه افقی در کنار هم حرکت میکنند، در دو جهت مخالف یا در یک جهت با سرعت متفاوت. گاهی هم دو صفحه به هم برخورد میکنند و یکی به زیر دیگری میرود.
وقتی پوسته اقیانوسی به زیر پوسته خشکی میلغزد
گاهی وقتی دو صفحه به هم برخورد میکنند یکی (معمولا پوسته اقیانوسی) به زیر دیگری نمیرود بلکه فشار برخورد دو صفحه به شکل چینخوردگی در پوسته ظاهر میشود که به آن کوه میگوییم. به همین دلیل است که مثلا ارتفاع قله اورست در حال افزایش است.
وقتی دو صفحه با هم برخورد میکنند و نتیجه آن بلند شدن پوسته و چین خوردن آن است که باعث تشکیل کوه میشود
گاهی دو صفحه در کنار هم عمودی حرکت میکنند، یا یک صفحه فرو مینشیند و پایینتر از صفحه کناری قرار میگیرد یا یک صفحه به علت فشار از پایین به بالا حرکت میکند و بالاتر از صفحه کناری قرار میگیرد. لغزش عمودی وقتی اتفاق میافتد که دو صفحه در حال دور شدن از هم هستند و پوسته بالای گسل ضعیف میشود.
حرکت عمودی (از بالا به پایین یا از پایین به بالای صفحات تکتونیک)
وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت کنند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد میشود که به آن زلزله میگوییم. زلزله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق میافتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.
وقتی دو صفحه از هم دور میشوند و برای پر کردن شکاف ماگما (مواد مذاب درون زمین) جای آن را میگیرد. وقتی ماگما سرد میشود سنگهای جدید در پوسته شکل میگیرند. این پدیده ممکن است به شکل آتشفشان ظاهر شود.
با اینکه سنگهای تشکیل دهنده کره زمین ممکن است سخت به نظر برسند، اما در عمل باید آنها را مثل فنر دانست. آنها میتوانند در طول زمان در خود انرژی ذخیره کنند. زمانی که این انرژی در محل گسل بیشتر از تحمل سنگهای پوسته آن شود، گسل به لغزش در میآید و انرژی ویرانگری آزاد میشود. این زلزله است.
پسلرزه چیست؟
بعد از هر زلزله همچنان انرژی آزاد میشود، اما اندازه آن به تدریج کمتر میشود. این لرزههای ضعیفتر را پسلرزه مینامند که معمولا کوچکتر از زلزله اصلی هستند. پسلرزهها خود میتوانند مخرب باشند و به سازههایی که در زلزله اصلی آسیب دیدهاند لطمه بیشتری بزنند. پسلرزهها ممکن است تا دو سال بعد از زمین لرزه اصلی ادامه پیدا کنند.
کانون و مرکز زلزله چیست؟
هر زلزله یک کانون دارد که محل اصلی آزاد شدن انرژی در اثر برخورد یا لغزش دو صفحه است. اگر این اتفاق در عمق کمتر از هفتاد کیلومتر بیفتد کانون زلزله کمعمق، اگر در عمق هفتاد تا سیصد کیلومتر باشد عمق متوسط، و اگر بین سیصد تا هشتصد کیلومتر باشد عمیق دانسته میشود.
اگر کانون زلزله زیر اقیانوس باشد باعث امواج عظیمی میشود که به سونامی معروفند.
'بنشین، پناه بگیر، سفت بچسب'؛ با زلزله چه باید کرد؟
اینکه انرژی زلزله در چه عمقی آزاد شود در ویرانگری زلزله نقش دارد، هر چه کانون عمیقتر باشد امواج تا به سطح زمین برسند ضعیفتر میشوند. محلی در سطح زمین که بالای کانون زلزله نام دارد مرکز زلزله نامیده میشود.
شناسایی عمق زلزله سختتر از شناسایی مرکز زلزله است. برای تعیین عمق زلزله باید ایستگاههای لرزهنگاری در نزدیک آن باشند.
کمربند زلزله (خطهای زرد) در دنیا و نقاطی که زلزله آمده است (نقطههای قرمز)
زلزله را با چه واحدهایی اندازه میگیرند؟
در حال حاضر زلزله در سراسر دنیا با مقیاس بزرگی یا بزرگا (MW) سنجیده میشود و واحد ریشتر منسوخ شده است. دلیل ساده این است که بزرگی با دقت بیشتر بزرگی زمین لرزه را بخصوص در زمین لرزههای بالای پنج اندازه میگیرد و به همین دلیل جایگزین ریشتر شده است.
قدرت یا شدت زلزله با واحد دیگری اندازهگیری میشود به نام مرکالی. این مقیاس دوازده درجه دارد، تا شدت هفت میزان تخریب ناچیز است. در شدت هشت ساختمانهای ضعیف فرو میریزند و از آن به بالا ویرانی وسیع است.
بزرگی همیشه با شدت (قدرت تخریب) زلزله رابطه مستقیم ندارد.
هنگام وقوع زلزله چه باید کرد؟
در حالی که تلفات زلزله اخیر در مناطق مرزی ایران و عراق رو به افزایش است و عملیات امداد برای نجات بازماندگان در این مناطق ادامه دارد، بسیاری میپرسند که در زمان وقوع زمین لرزه و پس از آن چه باید کرد؟
کسانی که تجربه تلخ زلزله را دارند میگویند که در ابتدای وقوع زمین لرزه با صدایی عجیب مواجه میشوند که معمولا بسرعت تبدیل به لرزشهای اولیه خفیف میشود.
مرحله بعدی موج اصلی زلزله است که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول میکشد و مرحله آخر وقوع پس لرزههایی است که از موج اصلی خفیفتر است. تمامی اینها میتواند در مدت بسیار کوتاهی اتفاق بیافتد.
البه ممکن است پیش از وقوع زلزله اصلی چندین لرزش خفیف حس شود، مثلا در مورد زلزله بم در استان کرمان که در سال ۱۳۸۲ اتفاق افتاد، پیش از وقوع موج اصلی زلزله که در حدود ۵ و نیم صبح اتفاق افتاد، دو زلزله یا پیش لرزه خفیف اتفاق افتاده بود.
پیش از زلزله دیشب هم پیش لرزهای در غرب ایران حس شده بود. سازمان لرزهنگاری آمریکا در این زمینه توصیههایی دارد که به بعضی از آنها اشاره میکنیم.
در حالی که تلفات زلزله اخیر در مناطق مرزی ایران و عراق رو به افزایش است و عملیات امداد برای نجات بازماندگان در این مناطق ادامه دارد، بسیاری میپرسند که در زمان وقوع زمین لرزه و پس از آن چه باید کرد؟
کسانی که تجربه تلخ زلزله را دارند میگویند که در ابتدای وقوع زمین لرزه با صدایی عجیب مواجه میشوند که معمولا بسرعت تبدیل به لرزشهای اولیه خفیف میشود.
مرحله بعدی موج اصلی زلزله است که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول میکشد و مرحله آخر وقوع پس لرزههایی است که از موج اصلی خفیفتر است. تمامی اینها میتواند در مدت بسیار کوتاهی اتفاق بیافتد.
البه ممکن است پیش از وقوع زلزله اصلی چندین لرزش خفیف حس شود، مثلا در مورد زلزله بم در استان کرمان که در سال ۱۳۸۲ اتفاق افتاد، پیش از وقوع موج اصلی زلزله که در حدود ۵ و نیم صبح اتفاق افتاد، دو زلزله یا پیش لرزه خفیف اتفاق افتاده بود.
پیش از زلزله دیشب هم پیش لرزهای در غرب ایران حس شده بود. سازمان لرزهنگاری آمریکا در این زمینه توصیههایی دارد که به بعضی از آنها اشاره میکنیم.
در هنگام وقوع زلزله اگر در داخل ساختمان هستید:
از پنجرهها، کمدهای بزرگ، شومینه و همچنین اشیای سنگین که ممکن است بر روی شما سقوط کنند، دوری کنید
زیر میز ناهارخوری یا میز تحریر پناه بگیرید و چنانچه در اثر زلزله حرکت کردند، پایههای آنها را با دستانتان محکم بگیرید
اگر در مجتمع مسکونی زندگی میکنید در هنگام لرزش بسمت بیرون یا پایین راه پلهها ندوید، چون ممکن است در اثر افتادن یا پرتاب اشیا به شما آسیب برسد
از آشپزخانه که در هنگام زلزله یکی از خطرناکترین مکانها محسوب میشود دوری کنید
از مجاورت با لوازم سنگین و بلند در منزل مانند یخچال، کمد، قفسههای کتاب و امثال آنها دوری کنید
اگر در بیرون از ساختمان هستید:
به فضای باز بروید و از ساختمانها، کابلهای برق، دودکش و هرچیزی که ممکن است به روی شما بیافتد دوری کنید
اگر در حال رانندگی هستید:
خودروی خود را با احتیاط متوقف کنید و تا میتوانید از ترافیک فاصله بگیرید
به هیچ وجه زیر پل و زیر درختان، دکلهای برق یا چراغهای راهنمایی توقف نکنید
تا زمانی که لرزش متوقف نشده از خودرو خارج نشوید
هنگام راه افتادن مجدد مراقب آجرهای شکسته و سنگها در خیابان باشید
در هنگام وقوع زلزله چه کارهایی را نباید انجام داد؟
اگر شیر گاز را قبلا بسته بودید آن را باز نکنید، این کار را به اداره گاز بسپارید
تا زمانی که از نشست گاز مطمئن نشدهاید از کبریت، فندک و وسایل آتشزا پرهیز کنید
باید بدانید که گروههای امدادی، پلیس، آمبولانس و آتشنشانی ممکن است به سرعت خود را به شما نرسانند
بعد از وقوع زلزله
هنگامی که زلزله به پایان میرسد باید انتظار پسلرزه را داشته باشید و باید سعی کنید خود را از شیشه خرده و اشیای شکسته دور نگه دارید. برای دوری از خطرات بعد از زمینلرزه هم توصیههای متفاوتی شده است که بعضی از آنها در زیر آورده شده است:
اگر کسی خونریزی کرده سعی کنید فشار مستقیم به زخم وارد کنید؛ برای اینکار از گاز تمیز یا تکهای پارچه استفاده کنید
افرادی که به شدت آسیب دیدهاند را جابجا نکنید مگر اینکه در معرض خطر بیشتر باشند
روی افراد مصدوم را با پتو بپوشانید و آنها را گرم نگه دارید
اگر در خانه شما یا در همسایگی آن آتش سوزی اتفاق افتاده سعی کنید فورا آن را خاموش کنید
با هر وسیلهای از آخرین اخبار مطلع شوید
مراقب افتادن اشیا بر روی سرتان باشید
در جایی که بوی گاز استشمام میشود، از روشن کردن کبریت، فندک، سیگار و چراغ خودداری کنید
اگر بیرون از ساختمان هستید:
از تجمع در خیابانها دوری کنید و مسیرها را برای عبور وسایل نقلیه امدادی بازکنید
از نزدیک شدن به ساختمانهای خراب شده خودداری کنید
به سیمها و کابلهای برق دست نزنید
۰