بررسی علمی يک ادعای نظامی
کره شمالی ١٦ دي ادعا کرد اولین بمب هیدروژنی خود را آزمایش کرده ولی کارشناسان شک دارند آن چیزی که کره شمالی آزمایش کرده است، همانطور كه رسانه‌هاي اين كشور ادعا كردند، یک بمب هیدروژنی واقعي و پرقدرت باشد، بلکه يك بمب اتمي معمولي است. اكنون اين پرسش مطرح ميشود که رژيم منزوي کره شمالی دقیقا چه آزمایشی انجام داده است؟
کد خبر :
۹۲۸۹
بازدید :
۲۳۶۳
کره شمالی ١٦ دي ادعا کرد اولین بمب هیدروژنی خود را آزمایش کرده ولی کارشناسان شک دارند آن چیزی که کره شمالی آزمایش کرده است، همانطور كه رسانه‌هاي اين كشور ادعا كردند، یک بمب هیدروژنی واقعي و پرقدرت باشد، بلکه يك بمب اتمي معمولي است. اكنون اين پرسش مطرح ميشود که رژيم منزوي کره شمالی دقیقا چه آزمایشی انجام داده است؟
به گزارش شرق، شکی وجود ندارد که کره شمالی نزدیک جایی که در سال‌های ٢٠٠٦، ٢٠٠٩ و ٢٠١٣ بمب هسته‌ای را آزمايش کرده بود، نوعی انفجار را آزمايش كرده است.
در آن روز، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، زمین‌لرزه‌ای به قدرت ٥,١ ریشتر را ثبت کردند. شكل موج اين انفجار، تقريبا شبيه شكل همان امواجی است که در آزمایش‌های قبلی کره شمالی ثبت شده و در نتيجه تا حدودي تأييدكننده ادعاي كره شمالي است.
زلزله‌شناسی به نام «براین استامپ» از دانشگاهي در دالاس ايالت تگزاس می‌گوید: «از شكل امواج مشخص ميشود كه انفجاري، اين زمينلرزه را پديد آورده است».
وي در ادامه مي‌گويد: «این انفجار ممكن است شیمیایی یا هسته‌ای باشد، ولی با توجه به قدرت نسبتا زیاد انفجار، احتمالا انفجار هسته‌ای است». «اندی فراستو» از يك مؤسسه پژوهشي زمينلرزه در واشنگتن‌دي‌سي مي‌گويد: «اکنون پژوهشگران در حال بررسی دقيق شكل امواج ثبت‌شده توسط لرزه‌نگارهای موجود در منطقه هستند تا دريابند اين انفجار با انفجار سال ٢٠١٣ چه تفاوتي دارد».
قدرت تقريبي آزمایش دیروز بین هفت تا ١٠هزار تن یعنی به اندازه یک بمب اتمی کوچک از نوع شکافت هسته‌ای بود. اين انفجار در مقايسه با انفجار بمب‌هاي هيدروژني معمولي كه قدرت‌شان از همجوشي اتم‌هاي هيدروژن پديد مي‌آيد، به راستي انفجار ناچيزي بود. بزرگ‌ترین بمب هیدروژنی که تا به حال آزمایش شد، ٥٠ مگاتن قدرت داشت؛ یعنی دوهزار برابر قدرت بمب اتمی که در پايان جنگ جهاني دوم روی شهر ناکازاکی انداخته شد.
«اسکات کمپ»، فیزیکدان هسته‌ای مؤسسه فناوري ماساچوست (MIT) در کمبریج می‌گوید: «توضیحات مختلفی را درباره دليل قدرت به نسبت کم انفجار آزمایشی کره شمالی می‌توان ارائه كرد. من حدس مي‌زنم كه هيچكس، حتي مسئولان سازمان سيا ندانند كه دليل واقعي آن چيست».
به گفته او، یک توضیح این است که کره شمالی نوعی بمب اتمي بسيار کوچک و مينياتوري را آزمایش کرده که انفجار آن برای فعال‌کردن بمب هیدروژنی نیاز است. در اين مورد خاص يا اصلا بمب هیدروژنی در کار نبود یا اینکه اين بمب هيدروژني منفجر نشده است. توضیح دیگر آن است که شاید این آزمایش فقط انفجار یک بمب شکافت هسته‌ای معمولی بود که از پلوتونیوم يا اورانیوم براي توليد نيروي انفجار استفاده می‌کند.
ساخت بمب هیدروژنی، بسيار دشوار و نيازمند فناوری‌هاي پيشرفته است، اما کره شمالی بسيار مايل است به فناوری توليد آن دست پیدا کند. رسانه‌هاي کره شمالی در سال‌های گذشته مرتب اعلام می‌کردند این کشور به پيشرفت‌هايي در مورد ساخت بمب همجوشی هسته‌ای دست يافته است. ماه گذشته هم «كيم جونگ اون»، رهبر این کشور اعلام کرد کره شمالی بمب هیدروژنی دارد.
بنابراین، اكنون اين پرسش مطرح ميشود كه آیا انفجار اخير واقعا انفجار یک بمب هیدروژنی بود؟ «کمپ» می‌گوید که نخست باید تفاوت بمب هیدروژنی و بمبی را که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند، درك كرد. بمبهای هسته‌ای در حالت كلي دو نوع هستند. نوع معمولی که با شکافت هسته‌ای کار می‌کند و نوعی پیچیده‌تر که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند. به بمبی که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند، بمب گرماهسته‌ای یا هیدروژنی می‌گویند. بمبهای هیدروژنی معمولا قوی‌تر از بمبهای شکافت هسته‌ای هستند.
در بمبهای هیدروژنی هم برای شروع زنجیره واکنش همجوشی، در ابتدا از واكنش شکافت هسته‌ای استفاده می‌كنند. بمبهای همجوشی هسته‌ای، در حقیقت یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت شده است که از یک واکنش همجوشی محدود برای افزایش بازده استفاده مي‌کند، ولی بمبهای هیدروژنی واقعی (مثل همين بمب‌هایی که آمریکا و روسیه تعداد زیادی از آنها را دارند)، بمب‌هایی دومرحله‌ای هستند که در مرحله دوم آنها به طور کامل واکنش گرماهسته‌ای (همجوشی) رخ می‌دهد. مرحله اول آن هم از نوع شکافت هسته‌ای است.
از فرايند شکافت هسته‌ای در مرحله اول، مقدار زيادي گرما و فشار حاصل ميشود كه اين گرما و فشار، همجوشی هسته‌ای مرحله دوم را موجب می‌شود و در نتیجه انرژی بسيار بیشتری رها می‌شود.
«کمپ» می‌گوید ساخت یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده آسان‌تر است. براي ساخت چنين بمبي، ایزوتوپ‌های سنگین هیدروژن (یعنی گازهاي دوتریوم و تریتیوم) را به مرکز یک محفظه پلوتونیومی تزریق می‌كنند. گرمای واکنش شکافت هسته‌ای، موجب روي‌دادن واكنش همجوشي كوتاه‌‌مدتي ميشود كه باعث افزايش يا تقويت بازده واکنش همجوشی می‌شود، ولی اين افزايش بازده به اندازه بمبهای دومرحله‌ای هیدروژنی نيست.
آن‌طور که «لی بین»، کارشناس و تحليلگر سلاح‌هاي هسته‌ای از مؤسسه بين‌المللي صلح کارنگي می‌گوید احتمال اینکه کره شمالی یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده ساخته باشد، بسيار بيشتر از ساخت یک بمب هیدروژنی کامل است. بمبهای هیدروژنی دومرحله‌ای هستند. در مرحله اول شکافت هسته‌ای رخ می‌دهد و بر اثر گرما و فشار ایجادشده، همجوشی هسته‌ای شکل می‌گیرد تا انرژی اصلی آزاد شود.
با اين توصيف‌ها، اگر كره شمالي اجازه ورود و بازرسي محل انفجار بمب را به كارشناسان سلاح‌هاي هسته‌اي سازمان ملل ندهد، تنها راه اینکه بفهمیم کره شمالی یک بمب هیدروژنی یا یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده را آزمایش کرده، این است که محصولات انفجار را كه در مكان انفجار پراكنده شده‌اند، به دقت بررسی کنیم. «آندرس رينگ‌بوم»، فیزیکدان هسته‌ای از سازمان تحقیقات دفاعی سوئد در استكهلم می‌گوید: «آزمایش کره شمالی زیر زمین انجام شد. درصورتی‌که شكاف‌ها و درزهاي محل آزمايش به‌دقت پوشانده نشده باشد، گازهای نجیب پرتوزا (و بيش از همه ایزوتوپ‌های رادیواكتيو زنون)، در دو روز آينده به بیرون نشت می‌کنند. اگر بتوانیم ایزوتوپ‌های زنون را ببینیم، مثل این است که دود شلیک یک تفنگ را ببينيم و به ماهیت هسته‌اي انفجار پي‌ببريم».
نوترون‌هایی که در واکنش همجوشی هسته‌ای تولید می‌شوند، حدود هفت‌برابر پرانرژی‌تر از نوترون‌های تولیدشده در واکنش شکافت هستند. این گفته به این معنی است که گونه‌هاي راديواكتيوي كه در نتيجه انفجار همجوشی پراكنده ميشود، با شکافت متفاوت است. «کمپ» می‌گوید: «با استفاده از اين روش و بررسي اين موضوع كه گازهاي راديواكتيو با چه سرعتي حركت مي‌كنند و با چه سرعتي مي‌توانند وارد جو شوند و از آنها نمونه‌برداري كرد، مي‌توان دريافت كه انفجار از چه نوعي بوده است. با افزایش تأخیر در نشت گازها، كار تشخيص نوع انفجار سخت‌تر می‌شود».
«سازمان پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای» (CTBTO) شبکه‌ای بین‌المللی از آشکارگرهای گازهای نجیب پرتوزا دارد. آشکارگرهای این سازمان توانستند چند هفته بعد از آزمایش سال ٢٠١٣ کره شمالی، گازهای زنون ١٣٣ و زنون ١٣١ را ثبت کنند. این آشکارسازی دیرهنگام باعث شد که اطلاعات كافي جمع‌آوري نشود و مشخص نشود کره شمالی از پلوتونیم برای انجام واکنش هسته‌ای استفاده کرده بود یا از اورانیوم. ژاپن، کره جنوبی و آمریکا، آشکارسازهای گازهای نجیب پرتوزا دارند که روی هواپیما نصب مي‌شوند. اين آشكارسازها، حساس‌تر از آشکارسازهای «سازمان پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای» هستند.
بااین‌حال اطلاعاتی که آنها از آزمایش‌های قبلی كره شمالي دریافت کردند، اعلام عمومی نشد. ممکن است نتيجه بررسي‌ها این‌بار هم اعلام نشود، بنابراین ما هيچ گزينه يا انتخاب ديگري نداريم و فقط مي‌توانيم حرف کره شمالی را درباره بمب هيدروژني‌اش باور کنیم یا به‌طورکلی اين حرف‌ها را نادیده بگیریم.
به گزارش شرق، شکی وجود ندارد که کره شمالی نزدیک جایی که در سال‌های ٢٠٠٦، ٢٠٠٩ و ٢٠١٣ بمب هسته‌ای را آزمايش کرده بود، نوعی انفجار را آزمايش كرده است.
در آن روز، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، زمین‌لرزه‌ای به قدرت ٥,١ ریشتر را ثبت کردند. شكل موج اين انفجار، تقريبا شبيه شكل همان امواجی است که در آزمایش‌های قبلی کره شمالی ثبت شده و در نتيجه تا حدودي تأييدكننده ادعاي كره شمالي است.
زلزله‌شناسی به نام «براین استامپ» از دانشگاهي در دالاس ايالت تگزاس می‌گوید: «از شكل امواج مشخص ميشود كه انفجاري، اين زمينلرزه را پديد آورده است».
وي در ادامه مي‌گويد: «این انفجار ممكن است شیمیایی یا هسته‌ای باشد، ولی با توجه به قدرت نسبتا زیاد انفجار، احتمالا انفجار هسته‌ای است». «اندی فراستو» از يك مؤسسه پژوهشي زمينلرزه در واشنگتن‌دي‌سي مي‌گويد: «اکنون پژوهشگران در حال بررسی دقيق شكل امواج ثبت‌شده توسط لرزه‌نگارهای موجود در منطقه هستند تا دريابند اين انفجار با انفجار سال ٢٠١٣ چه تفاوتي دارد».
قدرت تقريبي آزمایش دیروز بین هفت تا ١٠هزار تن یعنی به اندازه یک بمب اتمی کوچک از نوع شکافت هسته‌ای بود. اين انفجار در مقايسه با انفجار بمب‌هاي هيدروژني معمولي كه قدرت‌شان از همجوشي اتم‌هاي هيدروژن پديد مي‌آيد، به راستي انفجار ناچيزي بود. بزرگ‌ترین بمب هیدروژنی که تا به حال آزمایش شد، ٥٠ مگاتن قدرت داشت؛ یعنی دوهزار برابر قدرت بمب اتمی که در پايان جنگ جهاني دوم روی شهر ناکازاکی انداخته شد.
«اسکات کمپ»، فیزیکدان هسته‌ای مؤسسه فناوري ماساچوست (MIT) در کمبریج می‌گوید: «توضیحات مختلفی را درباره دليل قدرت به نسبت کم انفجار آزمایشی کره شمالی می‌توان ارائه كرد. من حدس مي‌زنم كه هيچكس، حتي مسئولان سازمان سيا ندانند كه دليل واقعي آن چيست».
به گفته او، یک توضیح این است که کره شمالی نوعی بمب اتمي بسيار کوچک و مينياتوري را آزمایش کرده که انفجار آن برای فعال‌کردن بمب هیدروژنی نیاز است. در اين مورد خاص يا اصلا بمب هیدروژنی در کار نبود یا اینکه اين بمب هيدروژني منفجر نشده است. توضیح دیگر آن است که شاید این آزمایش فقط انفجار یک بمب شکافت هسته‌ای معمولی بود که از پلوتونیوم يا اورانیوم براي توليد نيروي انفجار استفاده می‌کند.
ساخت بمب هیدروژنی، بسيار دشوار و نيازمند فناوری‌هاي پيشرفته است، اما کره شمالی بسيار مايل است به فناوری توليد آن دست پیدا کند. رسانه‌هاي کره شمالی در سال‌های گذشته مرتب اعلام می‌کردند این کشور به پيشرفت‌هايي در مورد ساخت بمب همجوشی هسته‌ای دست يافته است. ماه گذشته هم «كيم جونگ اون»، رهبر این کشور اعلام کرد کره شمالی بمب هیدروژنی دارد.
بنابراین، اكنون اين پرسش مطرح ميشود كه آیا انفجار اخير واقعا انفجار یک بمب هیدروژنی بود؟ «کمپ» می‌گوید که نخست باید تفاوت بمب هیدروژنی و بمبی را که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند، درك كرد. بمبهای هسته‌ای در حالت كلي دو نوع هستند. نوع معمولی که با شکافت هسته‌ای کار می‌کند و نوعی پیچیده‌تر که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند. به بمبی که با همجوشی هسته‌ای کار می‌کند، بمب گرماهسته‌ای یا هیدروژنی می‌گویند. بمبهای هیدروژنی معمولا قوی‌تر از بمبهای شکافت هسته‌ای هستند.
در بمبهای هیدروژنی هم برای شروع زنجیره واکنش همجوشی، در ابتدا از واكنش شکافت هسته‌ای استفاده می‌كنند. بمبهای همجوشی هسته‌ای، در حقیقت یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت شده است که از یک واکنش همجوشی محدود برای افزایش بازده استفاده مي‌کند، ولی بمبهای هیدروژنی واقعی (مثل همين بمب‌هایی که آمریکا و روسیه تعداد زیادی از آنها را دارند)، بمب‌هایی دومرحله‌ای هستند که در مرحله دوم آنها به طور کامل واکنش گرماهسته‌ای (همجوشی) رخ می‌دهد. مرحله اول آن هم از نوع شکافت هسته‌ای است.
از فرايند شکافت هسته‌ای در مرحله اول، مقدار زيادي گرما و فشار حاصل ميشود كه اين گرما و فشار، همجوشی هسته‌ای مرحله دوم را موجب می‌شود و در نتیجه انرژی بسيار بیشتری رها می‌شود.
«کمپ» می‌گوید ساخت یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده آسان‌تر است. براي ساخت چنين بمبي، ایزوتوپ‌های سنگین هیدروژن (یعنی گازهاي دوتریوم و تریتیوم) را به مرکز یک محفظه پلوتونیومی تزریق می‌كنند. گرمای واکنش شکافت هسته‌ای، موجب روي‌دادن واكنش همجوشي كوتاه‌‌مدتي ميشود كه باعث افزايش يا تقويت بازده واکنش همجوشی می‌شود، ولی اين افزايش بازده به اندازه بمبهای دومرحله‌ای هیدروژنی نيست.
آن‌طور که «لی بین»، کارشناس و تحليلگر سلاح‌هاي هسته‌ای از مؤسسه بين‌المللي صلح کارنگي می‌گوید احتمال اینکه کره شمالی یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده ساخته باشد، بسيار بيشتر از ساخت یک بمب هیدروژنی کامل است. بمبهای هیدروژنی دومرحله‌ای هستند. در مرحله اول شکافت هسته‌ای رخ می‌دهد و بر اثر گرما و فشار ایجادشده، همجوشی هسته‌ای شکل می‌گیرد تا انرژی اصلی آزاد شود.
با اين توصيف‌ها، اگر كره شمالي اجازه ورود و بازرسي محل انفجار بمب را به كارشناسان سلاح‌هاي هسته‌اي سازمان ملل ندهد، تنها راه اینکه بفهمیم کره شمالی یک بمب هیدروژنی یا یک بمب شکافت هسته‌ای تقویت‌شده را آزمایش کرده، این است که محصولات انفجار را كه در مكان انفجار پراكنده شده‌اند، به دقت بررسی کنیم. «آندرس رينگ‌بوم»، فیزیکدان هسته‌ای از سازمان تحقیقات دفاعی سوئد در استكهلم می‌گوید: «آزمایش کره شمالی زیر زمین انجام شد. درصورتی‌که شكاف‌ها و درزهاي محل آزمايش به‌دقت پوشانده نشده باشد، گازهای نجیب پرتوزا (و بيش از همه ایزوتوپ‌های رادیواكتيو زنون)، در دو روز آينده به بیرون نشت می‌کنند. اگر بتوانیم ایزوتوپ‌های زنون را ببینیم، مثل این است که دود شلیک یک تفنگ را ببينيم و به ماهیت هسته‌اي انفجار پي‌ببريم».
نوترون‌هایی که در واکنش همجوشی هسته‌ای تولید می‌شوند، حدود هفت‌برابر پرانرژی‌تر از نوترون‌های تولیدشده در واکنش شکافت هستند. این گفته به این معنی است که گونه‌هاي راديواكتيوي كه در نتيجه انفجار همجوشی پراكنده ميشود، با شکافت متفاوت است. «کمپ» می‌گوید: «با استفاده از اين روش و بررسي اين موضوع كه گازهاي راديواكتيو با چه سرعتي حركت مي‌كنند و با چه سرعتي مي‌توانند وارد جو شوند و از آنها نمونه‌برداري كرد، مي‌توان دريافت كه انفجار از چه نوعي بوده است. با افزایش تأخیر در نشت گازها، كار تشخيص نوع انفجار سخت‌تر می‌شود».
«سازمان پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای» (CTBTO) شبکه‌ای بین‌المللی از آشکارگرهای گازهای نجیب پرتوزا دارد. آشکارگرهای این سازمان توانستند چند هفته بعد از آزمایش سال ٢٠١٣ کره شمالی، گازهای زنون ١٣٣ و زنون ١٣١ را ثبت کنند. این آشکارسازی دیرهنگام باعث شد که اطلاعات كافي جمع‌آوري نشود و مشخص نشود کره شمالی از پلوتونیم برای انجام واکنش هسته‌ای استفاده کرده بود یا از اورانیوم. ژاپن، کره جنوبی و آمریکا، آشکارسازهای گازهای نجیب پرتوزا دارند که روی هواپیما نصب مي‌شوند. اين آشكارسازها، حساس‌تر از آشکارسازهای «سازمان پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای» هستند.
بااین‌حال اطلاعاتی که آنها از آزمایش‌های قبلی كره شمالي دریافت کردند، اعلام عمومی نشد. ممکن است نتيجه بررسي‌ها این‌بار هم اعلام نشود، بنابراین ما هيچ گزينه يا انتخاب ديگري نداريم و فقط مي‌توانيم حرف کره شمالی را درباره بمب هيدروژني‌اش باور کنیم یا به‌طورکلی اين حرف‌ها را نادیده بگیریم.
۰
