200 سال قبل «بی‌دینی» باعث کاهش عجیب جمعیت فرانسه شد
یک مطالعۀ جدید نشان می‌دهد که دلیل اصلی کاهش عجیب جمعیت در فرانسۀ قرن هیجدهم (که با مدل‌های استاندارد رشد و کاهش جمعیت همخوانی ندارد)، سکولاریزه شدن جامعه فرانسه بوده که خیلی قبل از انقلاب فرانسه آغاز شده است. این مقاله ادعا نمی‌کند که سکولاریزاسیون همیشه به کاهش جمعیت منجر می‌شود، اما یک نمونۀ جالب توجه از چنین رویدادی را تشریح می‌کند.
فرادید| یک مدل استاندارد برای رشد و کاهش جمعیت وجود دارد. در بیشتر تاریخ بشر، زندگی سخت بوده و گرسنگی، طاعون و مرگ و میر بالای کودکان خطراتی تقریبا همیشگی بوده‌اند. بنابراین، جوامع بشری فرزندان زیادی داشتند. زیرا اگر افراد زیادی می‌مردند، برای جبران، نیاز به بچه‌های بیشتری بود.
به گزارش فرادید؛ اما در دورۀ جدید، استانداردهای زندگی افزایش یافت و میزان و مرگ و میر در اثر بیماری‌های مختلف کمتر شد. حدود یک قرن تاخیر در هنجارهای فرهنگی وجود دارد؛ یعنی زمانی که در آن مردم هنوز فرزندان زیادی به دنیا می‌آورند، اما به این اندازه مرگ و میر اتفاق نمی‌افتد. بنابراین نوعی انفجار جمعیتی رخ می‌دهد. اما در نهایت همه چیز عادی می‌شود. جمعیت راکد می‌شود و سپس کاهش می‌یابد، زیرا جمعیت کوچکتر از رفاه بیشتری برخوردار هستند. اکثر کشورها و بیشتر تاریخ با همین مدل قابل توضیح هستند.
اما این مدل دربارۀ فرانسه صدق نمی‌کند. در تاریخ جمعیت‌شناسی، فرانسه به عنوان یک انحراف عجیب شناخته می‌شود. در حدود قرن هجدهم یعنی زمانی که فرانسه هنوز بسیار فقیر بود و با مرگ و میر بالا نیز مواجه بود، به طور غیرمنتظره‌ای کاهش جمعیت در این کشور اتفاق افتاد. در ابتدای قرن هیجدهم، فرانسوی‌ها از به دنیا آوردن فرزندان زیاد برای جبران تعداد زیادی از مردم که می‌مردند، دست کشیدند.
مورخان مدت‌هاست در مورد علت این ناهنجاری حدس‌هایی می‌زنند. طبق یک مقاله جدید از دانشگاه منچستر که گیوم بلان (Guillaume Blanc) آن را نوشته است، ما اکنون پاسخی داریم: سکولاریزاسیون یا کنار رفتن دین از صحنۀ اجتماع و فرهنگ.
نگرش فرانسه به مذهب
انقلاب فرانسه که در سال 1789 رخ داد، یکی از ویژگی‌های مهمش این بود که به شدت سکولار بود. دولت‌های جدید فرانسه، بعد از انقلاب، مجسمه‌های مسیحی را تخریب کردند و صلیب‌ها را پایین آوردند و «مذهب عقل» یا فرقه‌هایی که صرفا وجود خدا را بدون هیچ حکم دینی می‌پذیرفتند جایگزین هر دین رسمی و سازمان یافته شدند.
اما سکولاریزاسیون یا دین‌زدایی در فرانسه مدت‌ها قبل از سال 1789 آغاز شده بود. گیوم بلان در مقاله خود به چندین نشانۀ این موضوع اشاره کرده است. برای نمونه، وصیت‌های سکولار (به جای مذهبی) از 10 درصد در سال 1710 به 80 درصد در سال 1780 افزایش یافت.
کاهش باروری و سکولاریزاسیون
بررسی‌های بلان نشان می‌دهد که چه در سطح ملی و چه در سطح محلی، سکولاریزاسیونِ بیشتر با نرخ تولدِ کمتر مرتبط است. یعنی هر چقدر که فرانسوی‌ها سکولارتر شدند و از دین بیشتر فاصله گرفتند، فرزندان کمتری هم داشتند. در مناطقی از فرانسه که دارای کشیش‌های بیشتر بود (نشانه‌ای از دینداری بیشتر)، تعداد کودکان نیز بیشتر بود. البته این منطقی است. وقتی ایمانی را که شما را تشویق به بچه‌دار شدن می‌کند از بین می‌برید، دیگر نیازی به این کار احساس نمی‌کنید.
اما آیا سکولاریزاسیون تنها عامل این کاهش جمعیت بود؟ بلان معتقد است که پاسخ مثبت است. او می‌نویسد:
«نه سواد، نه تراکم جمعیت و نه شهرنشینی تأثیر مهم یا بزرگی بر کاهش باروری نداشتند. این نتایج نشان می‌دهد که انباشت سرمایه انسانی یا توسعه پیش از صنعتی، محرک‌های تاثیرگذاری در کاهش باروری در فرانسه نبوده‌اند».
اما حتی با در نظر گرفتن عوامل دیگر، باز هم به نظر می‌رسد سکولاریزاسیون کاتالیزور اصلی کاهش جمعیت فرانسه بوده باشد.
